In dialoog tijdens detentie
Meertaligheid in de gevangenissen
Het aantal allochtone gedetineerden die hun straf in een Belgische gevangenis uitzitten, is de laatste jaren sterk toegenomen. Het percentage steeg van 25% in 1980 naar 44% in 2017, zo blijkt uit cijfergegevens van het Directoraat-generaal Penitentiaire Inrichtingen. Daardoor vormt meertaligheid een realiteit waarmee gevangenispersoneel- en directie dagelijks geconfronteerd worden.
Om het hoofd te bieden aan de taalbarrières die meertaligheid met zich meebrengt, zoeken gevangenispersoneel en -directie creatief naar nieuwe manieren om de communicatie tussen hen en gedetineerden die niet dezelfde taal spreken, mogelijk te maken. De verschillende manieren die zij hiervoor aanwenden, werden in deze paper onderzocht, alsook de gevoelens en perceptie die meertalige communicatie bij hen teweegbrengt.
Uit de resultaten blijkt dat er slechts in héél uitzonderlijke situaties een professionele, beëdigde tolk gevorderd wordt om de communicatie tussen gedetineerden enerzijds en gevangenispersoneel of -directie anderzijds mogelijk te maken. In plaats daarvan wordt er naar alternatieven gezocht die kosteloos en daarnaast ook onmiddellijk beschikbaar zijn binnen de gevangenismuren. Gevangenispersoneel en -directie beroepen zich voornamelijk op hun eigen talenkennis van het Frans, Engels en soms ook Duits of Spaans. Daarnaast worden meertalige gedetineerden of meertalig gevangenispersoneel verzocht om te tolken voor de anderstalige gedetineerden wanneer er geen gemeenschappelijke taal is tussen de gedetineerde en het gevangenispersoneel/-directie.
Omdat de kennis van het Nederlands bij de meeste meertalige gedetineerden eerder beperkt is, tolken zij voor het personeel of de directie doorgaans niet naar het Nederlands maar wel naar het Frans of het Engels. Dat zorgt ervoor dat gevangenispersoneel en -directie nog steeds aangesproken zijn op de kennis van hun vreemde talen. Deze manier van werken verloopt niet geheel zonder gevaar. De respondenten getuigden namelijk dat er verschillende uitdagingen en obstakels aan verbonden zijn.
Communicatie verloopt niet zonder slag of stoot
Wanneer gevangenispersoneel en -directie op hun eigen talenkennis aangesproken zijn, verklaarden ze dat communicatie vaak bemoeilijkt wordt omdat het Frans of het Engels noch voor de respondenten, noch voor de gedetineerden hun moedertaal is en diepgaande gesprekken bijgevolg niet altijd mogelijk zijn. Daarnaast voelt niet iedereen zich er even comfortabel bij om in een vreemde taal te communiceren. Voor velen is het namelijk een behoorlijke uitdaging om nuances in een vreemde taal over te brengen, om complexe zaken aan de gedetineerden uit te leggen of simpelweg om elkaar te begrijpen. Deze uitdagingen zorgen binnen de gevangenismuren meermaals voor stress, wrevel en discussies.
Wanneer gevangenispersoneel en -directie op de hulp van meertalige gedetineerden aangewezen zijn, is hun gevoel daarbij eveneens overwegend negatief. Er heerst onzekerheid over de correctheid van de vertolking, nuances worden verkeerd gelegd of gaan verloren en er ontstaan onderonsjes tussen de anderstalige gedetineerde en de gedetineerde die als tolk optreedt, waardoor gevangenispersoneel en -directie wordt buitengesloten van het gesprek. Daarnaast komen de objectiviteit en accuraatheid van de vertolking in het gedrang wanneer meertalige gedetineerden als tussenpersoon optreden, aangezien gedetineerden geen professionele tolken zijn en ze een eigen interpretatie aan de vertolking geven. Een ander heikel punt is de gevoelige informatie die meertalige gedetineerden te horen krijgen tijdens een vertrouwelijk gesprek waardoor de discretie van het gesprek niet gegarandeerd kan worden. Gedetineerden die als tolk optreden zijn namelijk, in tegenstelling tot professionele tolken, niet gebonden aan een beroepsgeheim.
Desondanks is de tussenkomst van meertalige gedetineerden voor het gevangenispersoneel in vele gevallen noodzakelijk om communicatie met anderstalige gedetineerden tot stand te brengen omdat dit volgens hen de enige manier is om aan essentiële informatie te komen.
Invloed van taal op de dienstverlening
Daarnaast bemoeilijken taalbarrières de uitoefening van de job en hebben ze een invloed op de dienstverlening, aldus het gevangenispersoneel. Ook zorgen taalbarrières voor inefficiënte communicatie, wat zowel bij anderstalige gedetineerden als bij het gevangenispersoneel frustraties en wrevel teweegbrengt. De directie blijkt hiervan niet steeds op de hoogte te zijn. Tot slot hebben anderstalige gedetineerden, in vergelijking met hun Nederlandstalige medegedetineerden, vanwege de taalproblematiek niet steeds gelijke kansen binnen de gevangenis. Dat kan variëren van het recht om zich correct te verdedigen op tuchtprocedures, tot de kans om in aanmerking te komen voor vervroegde vrijlating.
