Digitaal leren achter tralies?

Een leven zonder digitale mogelijkheden, dat lijkt toch haast ondenkbaar? Toch is dit de situatie waarmee vele gedetineerden vandaag de dag kampen. Zij worden uitgesloten van een variëteit aan digitale mogelijkheden. Dit hindert gedetineerden hun leerproces. Om hierop in te spelen, benadrukt deze masterscriptie de nood aan digitale leermogelijkheden in de Belgische gevangenissen.

Cursussen, examens en scholen maken meer en meer een digitale overgang. Dit is echter problematisch voor gedetineerden omdat vele gevangenissen achterblijven bij de digitale evolutie. Om meer inzicht te krijgen in de situatie in de Belgische gevangenissen, stuurde ik een kwalitatieve bevraging uit naar de actoren betrokken bij leren in gevangenissen, alsook naar gevangenisdirecties. In totaal stuurden 61 personen een ingevulde vragenlijst terug. Zij deelden hun ervaringen over het huidig digitaal leeraanbod, over de meerwaarde van een digitaal leeraanbod en hoe voor hen een ideaal digitaal leeraanbod eruitziet.

EEN DIGITALE KLOOF TUSSEN BELGISCHE GEVANGENISSEN EN DE SAMENLEVING

Tussen Belgische gevangenissen bleken er grote verschillen. Enerzijds waren er gevangenissen zonder digitale leermogelijkheden. Anderzijds waren er gevangenissen die over enkele digitale leerfaciliteiten beschikten. Ondanks de verschillen, weerklonk er een algemene ontevredenheid over het huidig digitaal leeraanbod. Dit had voornamelijk te maken met het ontbreken van een internettoegang, wat door gevangenisactoren aanzien werd als onmisbaar.

Nous sommes 100 ans en arrière dans les prisons en ce qui concerne l’accès à internet et à la digitalisation. (Leeraanbodverstrekker)

Er heerst als het ware een digitale kloof die ervoor zorgt dat het huidige leeraanbod voor gedetineerden niet overeenkomt met dezelfde leermogelijkheden die vrije burgers hebben. De bevraagden ervaarden het gevoel dat er niet tegemoet gekomen kan worden aan de leernoden en -behoeften van gedetineerden. Ook enkele gevangenisactoren stootten op een muur omwille van deze digitale kloof. Lesgevers waren al te vaak toegewezen op ouderwetse en creatieve manieren van lesgeven. In sommige gevangenissen was een PowerPoint, zonder videomateriaal, de enige mogelijkheid. Coördinatoren van het onderwijsaanbod en maatschappelijk werkers ervaarden ook dat zij vaak als tussenpersoon dienen om digitale informatie op een niet-digitale manier bij gedetineerden te brengen. Voor bijvoorbeeld gedetineerde studenten die afstandsonderwijs volgen: Materiaal opzoeken, afdrukken, bezorgen aan gedetineerden, inscannen, om dan terug door te mailen naar de betrokken organisatie. Dit zorgde voor extra werkdruk. 

Ondanks het voornamelijk offline aanbod, werden er in sommige gevangenissen enkele online mogelijkheden aangehaald. Dit ging onder meer over de mogelijkheid om examens af te leggen, alsook om een gelimiteerde internettoegang tot de gemeentelijke bibliotheekcatalogus vanuit de bibliotheek in de gevangenis. Deze mogelijkheden waren er gekomen om het leven in de gevangenis iets beter te laten aansluiten bij de digitale evoluties in de samenleving.

SAFETY FIRST?

De voornaamst reden voor de huidige digitale beperkingen was volgens de respondenten de focus op veiligheid. Toegang tot digitale tools werd verondersteld een grote bedreiging hierop te zijn. De angst heerste dat gedetineerden misbruik zouden maken van de digitale infrastructuur om misdrijven (verder) te plegen. Deze angst zou er ook voor zorgen dat beleidsmakers eerder terughoudend zijn in dit verhaal. Toch stellen verschillende respondenten deze angst in vraag. Misdrijven kunnen even goed gebeuren via de telefoon of via bezoek, kanalen waar gedetineerden vandaag de dag wel toegang toe hebben. Daarnaast bleek de ontbrekende of verouderde ICT-infrastructuur in sommige gevangenissen een tweede reden te zijn voor het beperkt digitaal leeraanbod. Investeren in zulke (beveiligde) technologische apparatuur is natuurlijk geen goedkope aangelegenheid.

INZETTEN OP DIGITAAL LEREN: WEG MET DIE BARRIÈRES!

De algemene droom over een digitaal leeraanbod luidde:

Gevangenismuren zijn geen barrières meer.(Leeraanbodverstrekker)

Inzetten op digitalisering zou een uitgebreider leeraanbod kunnen voorzien. In deze studie ging het hierbij enerzijds over formeel georganiseerde opleidingen, zoals opleidingen vanuit de VDAB of een opleiding hoger onderwijs. Anderzijds ging het over meer informele manieren van leren, zoals een online museumbezoek of het zelfstandig aanleren van een instrument via YouTube. Dit ruime aanbod zou beter tegemoet kunnen komen aan individuele noden.

Doordat gedetineerden overweg leren gaan met digitale tools, zouden niet enkel hun digitale vaardigheden toenemen, maar ook hun verantwoordelijkheid en zelfstandigheid. Gedetineerden zouden zelf op zoek kunnen gaan naar informatie, allerhande (online) lessen kunnen volgen, alsook taken kunnen opnemen in functie van hun terugkeer naar de maatschappij. Ze kunnen starten met zoeken naar een huis, contact opnemen met hulpverleningsdiensten, bankzaken leren regelen, noem maar op. Dit met het oog op een beter voorbereide gedetineerde, wat volgens de respondenten de kans op herval en het plegen van misdrijven mogelijks kan beperken.

De bevraagden suggereerden dat dit zelfstandig leren kan plaatsvinden in een open leercentrum, een ruimte waar gedetineerden naartoe kunnen om rustig te leren en gebruik kunnen maken van de aanwezige digitale apparatuur. Daarnaast was een eigen computer of laptop op cel ook wenselijk. Cursussen, opzoekwerk, opdrachten en online lessen zouden dan op een eigen tempo gevolgd kunnen worden, wanneer dit voor die persoon het beste uitkomt.

TOTAAL DIGITAAL?

Gevangenisactoren droomden van een internettoegang. Hoe beveiligd deze toegang moest zijn, was niet helemaal duidelijk. Sommigen suggereerden een lijst met geblokkeerde sites (black list), anderen suggereerden een lijst met toegelaten sites (white list). Wat betreft apparatuur, ging het hierbij over voldoende computers of laptops, alsook computermuizen, koptelefoons, printers, USB-sticks, enzovoort.

Ondanks de wenselijkheid van een digitaal leeraanbod, pleitten gevangenisactoren dat een fysiek leeraanbod niet mag verdwijnen. Zowel fysiek als digitaal leren zouden naast elkaar moeten bestaan. Fysiek leren zet in op dialoog, interactie en functioneren in groep. Digitaal leren bevordert zelfstudie op een eigen tempo, waarbij fysieke en/of online ondersteuning noodzakelijk werd geacht.

IS EEN DIGITALE GEVANGENIS DE TOEKOMST?

Het wordt tijd om het debat over veiligheid en digitalisering in gevangenissen te herschrijven. Er moet verder gekeken worden naar de mogelijkheden die digitaal leren teweeg kunnen brengen voor gedetineerden, de gevangenis en de maatschappij. Dit met het oog op een digitaal leeraanbod dat de brug slaat tussen wat er zich afspeelt binnen de gevangenismuren en daarbuiten.

Een digitaal leeraanbod maakt de kloof met buiten in elk geval kleiner. Het leeraanbod zou heel gelijkaardig zijn, zowel intra als extra muros. (Gevangenisdirecteur)