En, hoe ontkoppel jij van het werk?

Hoe ontkoppel jij van het werk? Ga je wandelen? Of zet je liever de meldingen van je gsm uit? En wat doen die acties met jou en je welzijn? Digitaal deconnecteren wint aan belang in de gehele maatschappij, maar binnen het werkveld is onderzoek nog zeldzaam. Om die reden ging ik, Lore Geldof (master in Milieu- en Preventiemanagement), in gesprek met negen werknemers om een vollediger beeld te krijgen in de aard van het fenomeen én de ervaringen van die werknemers.

Digitale deconnectie, wat is dat?

Digitaal deconnecteren is het fenomeen waarbij mensen zich ontkoppeld voelen van digitale tools of toestellen. Het gaat dus om een toestand, hoe je je voelt. Deze toestand bereikt men door acties te ondernemen. Onder deze acties verstaan we directe maatregelen zoals het wegleggen van de gsm, of het uitschakelen van meldingen van nieuwe mails. Indirecte maatregelen zijn ook belangrijk. Dit gaat dan bijvoorbeeld over het communiceren met mensen om je heen wanneer jij bereikbaar bent. De reden waarom digitaal deconnecteren belangrijk is, is het fenomeen ‘techno-stress’. Dit is de verzameling van alle mogelijke vormen van stress veroorzaakt door technologie. Dit heeft een negatieve invloed op de gezondheid van de mens, net zoals ‘gewone’ stress dat ook heeft. Om dit te vermijden én de voordelen van technologie te maximaliseren, is er nood aan digitaal welzijn.

Hoe voerde ik mijn onderzoek uit?

In mijn scriptie ben ik in gesprek gegaan met negen werknemers uit verschillende organisaties. Zij vertelden mij over hun ervaring, anekdotes en tips. Er is specifiek gekeken naar het werkveld omdat hierover in de literatuur nog heel weinig is geweten op vlak van digitale deconnectie. Om die reden is gekozen voor kwalitatief onderzoek. In tegenstelling tot statistiek en veel getallen, analyseerde ik gesprekken en ervaringen, met de veelheid aan informatie die daarbij aan te pas komt. Zo is inzicht verzameld over de ‘hoe’, ‘wanneer’ en ‘waarom’ van het digitaal deconnecteren bij werknemers.

Wat is het resultaat?

Hoe werknemers deconnecteren hangt samen met wanneer ze dit doen. Tijdens het werk gaan werknemers eerder deconnecteren van functies. Dit betekent dat ze bv. meldingen van mails uitschakelen, maar het toestel wel blijven gebruiken. Zo blijven de werknemers bereikbaar, maar behouden ze hun concentratie. Dit is onmiddellijk ook de belangrijkste waarom, tijdens het werk. Omgekeerd is buiten het werk psychologische ontkoppeling de belangrijkste reden om te deconnecteren. Dit betekent dat men mentaal is losgekoppeld van het werk. Dit gebeurt dus voornamelijk buiten het werk, maar kan ook tijdens de pauzes voorkomen. De manier waarop dit buiten het werk gebeurt, is deconnectie van toestellen. Dit betekent dat er van toestellen volledig ontkoppeld wordt, bijvoorbeeld door de laptop op het werk te laten. Ondersteunende activiteiten zijn communicatie over de deconnectie. Tijdens het werk is het ook belangrijk om de instroom te beheren. Buiten het werk is vrije tijd dan weer belangrijk om psychologisch te kunnen ontkoppelen.

De ‘hoe’, ‘wanneer’ en ‘waarom’ zijn met elkaar verbonden via de balans tussen connecteren en deconnecteren. Deze balans is van belang, aangezien het niet gaat om maximaal deconnecteren, maar om een evenwicht vinden. Dit evenwicht vindt plaats op het niveau van het individu, maar ook op het team- en organisatieniveau. Deze balansen ondervinden invloeden. Enerzijds is er de stabiele invloed van zowel het individu als het werk. Onder het individu valt de ervaring van de werknemer, de persoonlijkheid en het privéleven. Onder het werk valt de eigenlijke job en de organisatie. Anderzijds is er de variabele invloed. Deze bestaat uit het moment, de persoon, de plaats en de boodschap van het contact. Zo is een telefoon vanuit de leidinggevende over een noodgeval anders dan een mail van een collega. Waar men zich dan fysiek (en mentaal) bevindt en wanneer het voorvalt, hebben ook een invloed.

Om de veelheid aan informatie uit de gesprekken visueel weer te geven, heb ik een model opgesteld, genaamd ‘het metroplan van de deconnectie’ (zie figuur). Het metroplan geeft weer hoe de verschillende aspecten met elkaar verbonden zijn. Centraal is de balans tussen connecteren en deconnecteren te zien. De stabiele invloed is links te zien. Rechts staat de variabele invloed, samen met de ‘hoe & wanneer’. Rechtsboven is dan weer de ‘waarom’ te vinden, samen met het ultieme doel: (digitaal) welzijn.

Wat kan jij doen als werknemer of werkgever?

Belangrijk is het feit dat men steeds het ultieme doel in het achterhoofd moet houden: digitaal welzijn. Het doel is niet om blindelings overal of van alles te deconnecteren. Mijn scriptie wees uit dat een eenduidige manier om digitaal welzijn te bereiken niet bestaat. Het is als werknemer belangrijk zelf te zoeken welke mate van (de)connenctie op welk moment bij jou past. Hierbij is het interessant dat werknemers verschillende modi ervaren. In de ene modus, de creatieve modus, voelen ze zich nog steeds ontkoppeld van het werk ook al is er een link. Door het lezen van een artikel uit interesse voelt men zich niet automatisch geconnecteerd. De andere modus, de transactionele modus, zorgt dan weer dat men zich wel geconnecteerd voelt. Zo is het ontvangen of beantwoorden van een mail wel iets dat ervoor zorgt dat men zich opnieuw geconnecteerd voelt.

Het onderzoek toont ook aan dat het gaat om een individuele én groepsbalans. Om die reden zijn strikte maatregelen over de gehele organisatie (bv. geen mails op privé-toestellen) af te raden. Vanuit de organisatie gaat het m.a.w. over het faciliteren van (de)connectie. Interessant daarbij is dat sommige werknemers liever flexibel werken. Daarnaast zijn er ook jobs die dit toelaten. Hiertussen een balans zoeken tijdens sollicitatieprocedures kan de toekomstige (de)connectie vereenvoudigen.

Tot slot is verder onderzoek naar digitaal deconnecteren noodzakelijk om organisaties en overheden te ondersteunen in hun aanpak. Trots kan ik meedelen dat hiervan werk gemaakt wordt in Vlaanderen. De UGent, UAntwerpen en KU Leuven werken samen in een groot onderzoek naar digitale deconnectie in de maatschappij, scholen en het werkveld. Zelf neem ik een deel van het luik rond het werkveld op mij als doctoraatsstudente. Stay tuned for more!