De Europese Unie : is het écht zo’n blackbox?
De Europese Unie (EU): Wat denk je ervan? En hoe werkt het eigenlijk? Antwoorden op deze vragen kunnen sterk variëren afhankelijk van aan wie je ze stelt. Toch is het geen geheim dat de algemene bevolking niet altijd even goed geïnformeerd is over de politiek, én al zeker als het over de Europese Unie gaat. In deze studie stelde ik de vraag of dat deelnemen aan het Erasmus+ programma gelinkt is aan meer positieve attitudes en een betere basiskennis over de EU. In totaal vulden 108 Vlaamse studenten vanuit drie verschillende universiteiten, voor én na hun Erasmusverblijf een vragenlijst in. Deze peilde naar hun meningen, percepties en kennis over de Europese Unie. Vlaamse Erasmusstudenten zijn overwegend neutraal tot positief, maar weten bitter weinig wat er achter zit.
“Weet jij al op wie je gaat stemmen?”
Het is bijna weer zover, het tijdperk van stembiljetten invullen breekt aan. We gaan het grote verkiezingsjaar van 2024 tegemoet. 'Weet jij al op wie je gaat stemmen?' is een courante vraag. Daarmee verwijzen ze meestal naar de federale of Vlaamse verkiezingen. Over het Europese niveau wordt er niet veel gesproken, mensen weten het vaak niet en halen hun schouders op. Dit wijst op een grote onverschilligheid tegenover de EU.
“Het moet van Europa!”
Daarnaast krijgt de EU dan ook wel bakken kritiek. Of die terecht is of niet, laat ik in het midden. We leven in een periode met een toename in Euroscepticisme, wat verwijst naar het groeiend scepticisme tegenover de Europese Unie in zijn geheel. Uitspraken zoals ‘Het moet van Europa’ of ‘Het mag juist niet van Europa’ doen wel een belletje rinkelen, maar of het waar is of niet, wie weet dat eigenlijk? Er werd al verwezen naar de onverschilligheid, de eurosceptici, maar waar zijn diegenen die een positieve blik hebben? Herman von Rompuy schreef ooit in zijn boek ‘Europa in de Storm’ dat de EU ook verdedigers nodig heeft. Mensen die kennis van zaken hebben en ook het positieve willen belichten om een balans te brengen in het publieke debat.
3 op 10 voor de Erasmusgeneratie
De zogenaamde Erasmus generatie verwijst naar studenten die ‘op Erasmus gaan’, wat betekent dat ze voor een deel van hun studie in het buitenland gaan studeren. Hiervoor krijgen ze een beurs van de EU. Samengevat zijn dit dus jonge, leergierige mensen met hoogstwaarschijnlijk een interesse in andere landen, culturen en talen. Concreet onderzocht ik de attitudes van 108 Vlaamse Erasmus-studenten ten opzichte van de Europese Unie en hun begrip van de werking ervan. Ondanks de overwegend neutrale tot positieve houding van de meerderheid van de Erasmus-studenten, bleek de gemiddelde kennis over de EU laag te blijven, zonder merkbare verbetering.
Laten we er enkele cijfers bijhalen die aantonen dat Erasmus studenten bitter weinig weten over de EU. Eerst en vooral, behalen ze met een score van 3 op 10 nauwelijks meer dan de gokkans om 2,5 op 10 te behalen (er waren namelijk telkens vier antwoordopties zonder giscorrectie). Sterker nog, op geen één van de 10 vragen was er een aanzienlijke verbetering. Opmerkelijk was het resultaat dat een kleine 70% van de respondenten niet wist dat ze zelf rechtstreeks stemmen op de Europarlementsleden. Is de EU dan ondemocratisch? Is er zoiets als een democratisch tekort waarbij de EU niet voldoet aan de beginselen van de democratie? Of is er juist een gebrek aan kennis over de manier waarop de EU nu precies werkt?
Hoe komt een Europese ‘wet’ tot stand? Is het commissievoorzitter Ursula Von Der Leyen die dat zomaar beslist? Of zijn het de rechtstreeks verkozenen in het Europees Parlement en de door de regering aangestelde ministers uit elke lidstaat die daarover onderhandelen en stemmen? Nog geen 20% van de bevraagde studenten wist wat de bevoegdheid van de Raad van de EU nu juist was. Minder dan 30% wist dat het ministers zijn die zetelen in diezelfde Raad. Kortom, Erasmus studenten weten het ook niet.
Erasmus+ mist haar doel
De quote hieronder toont aan dat het verhogen van de kennis over de Europese Unie een expliciete doelstelling is van de Europese Commissie met het Erasmusprogramma. Maar in tegenstelling tot die doelstelling, is er namelijk geen verbetering bij de bevraagde Erasmus studenten. Een belangrijke kanttekening is natuurlijk dat Erasmus+ ook nog vele andere doelen heeft, zoals taalkennis, culturele vaardigheden én een internationaal netwerk. Toch blijft het gebrek aan kennis over de EU schrijnend en is er nog veel werk aan de winkel om mensen beter te informeren voordat ze gaan stemmen.
“Het Erasmus+ programma richt zich op de beperkte deelname van burgers aan de democratische processen en hun gebrek aan kennis over de Europese Unie, en probeert hen te helpen de moeilijkheden te overwinnen om zich actief in te zetten en deel te nemen aan hun gemeenschap of aan het politieke en sociale leven van de Unie. Voor de toekomst van de Unie is het van cruciaal belang dat burgers van jongs af aan meer inzicht krijgen in de Europese Unie (Europese Commissie, 2022)."
