Doet voorlezen beter lezen?
Het begrijpen van een tekst is nodig is om te kunnen functioneren in onze geletterde maatschappij. Al gaat het begrijpend leesniveau de laatste jaren sterk achteruit. Als school inzetten om de prestaties van begrijpend lezen te verbeteren, is dus een grote maar essentiële uitdaging. Mijn bachelorproef onderzoekt hoe we het begrijpend lezen van onze Vlaamse leerlingen kunnen verbeteren.
De kracht van leesstrategieën
Uit het PIRLS-onderzoek blijkt dat er onvoldoende wordt voorgelezen aan kleuters. Bovendien gaat slechts 9% van de totale onderwijstijd in het basisonderwijs naar lezen. Deze twee elementen zorgen er beide voor dat de begrijpend-leesprestaties van de leerlingen achteruit gaan.
Eerdere onderzoeken tonen aan dat begrijpend luisteren de basis vormt voor begrijpend lezen. Tijdens het voorlezen verwerven kleuters luisterstrategieën die ook leesstrategieën zijn. Leesstrategieën zijn de strategieën die een goede lezer inzet om de tekst beter te begrijpen. Maar als deze leesstrategieën zo belangrijk zijn, waarom wordt er dan zo weinig aandacht aan besteed?
Je hebt drie soorten leesstrategieën. De sturingsstrategieën zoals het oriënteren op een tekst helpen om het leesgedrag van een leerling bij te sturen. De herstelstrategieën zoals langzamer lezen helpen de leerling wanneer hij/zij een fragment van de tekst niet begrijpt. Als laatste heb je ook de categorie ‘leesstrategieën’ zoals voorspellen, vragen stellen en samenvatten die een lezer inzet om de tekst beter te begrijpen.
Daarnaast is het ook belangrijk dat de leerkracht de leesstrategieën modelt. Hierbij onderbreekt de leerkracht het lezen en demonstreert hij/zij welke leesstrategieën hijzelf/zijzelf inzet om betekenis te geven aan de tekst en deze zo beter begrijpt.
Uit deze bevindingen, kwam de volgende onderzoeksvraag: in welke mate bevordert voorlezen met specifieke aandacht voor leesstrategieën bij kwaliteitsvolle kinderboeken de prestaties van begrijpend lezen in de derde graad van het lager onderwijs? Mijn hypothese was dat als je tijdens het voorlezen inzet op leesstrategieën, de begrijpend-leesprestaties van de leerlingen zullen verbeteren.
Een tegenstrijd
Om van onze lezers goede lezers te maken, moeten we ook aan leesbevordering doen. De deelvraag van dit onderzoek was daarom: in hoeverre bevordert het voorlezen met de specifieke aandacht voor leesstrategieën bij kwaliteitsvolle kinderboeken de motivatie om die boeken te lezen? Uit onderzoek blijkt dat we leerlingen het best aanmoedigen om een boek te lezen door hier zelf een fragment uit voor te lezen. Daarbij moeten we wel volgende kanttekening maken: als een leerkracht tijdens het lezen steeds vragen stelt, daalt de leesmotivatie en het leesplezier. In het uitgevoerde experiment wordt er voorgelezen wat dus leesbevorderend is, maar er worden ook veel vragen gesteld waardoor de leesmotivatie zou dalen.
De methodiek
Om een antwoord te kunnen formuleren op de onderzoeksvraag werd er gedurende zeven weken dagelijks voorgelezen in een klas van het vijfde leerjaar. Waarbij tijdens het voorlezen verschillende strategieën werden gemodeleerd. Elke dag kwam er een ander boek aan bod. De Vlaamse Test Begrijpend Lezen (VTBL) van Christel Van Vreckem werd afgenomen om de begrijpend-leesprestaties van de leerlingen voor en na het experiment te meten. Om een antwoord op de deelvraag te kunnen formuleren, vulden de leerlingen een enquête in.
Een andere uitkomst dan voorspeld
Als we de resultaten van de klasgroep van de eerste VTBL vergelijken met de resultaten van de tweede VTBL valt het op dat het aantal leerlingen dat beter scoorde ten opzichte van de gemiddelde moeilijkheidsgraad met 31,8% is gedaald. Er wordt rekening gehouden met de moeilijkheidsgraad van de test en toch daalt dat percentage. Door eerder onderzoek te lezen, is het moeilijk om te bewijzen dat voorlezen met specifieke aandacht voor leesstrategieën een negatieve invloed zou hebben op de begrijpend-leesprestaties. Deze resultaten moeten dus in vraag worden gesteld.
Er zijn verschillende factoren die een invloed kunnen hebben op de score. Zo was de eerste test gemakkelijker dan de tweede test waardoor het moeilijker werd om de resultaten met elkaar te kunnen vergelijken. Ook kan de mate van concentratie en motivatie, storende omgevingsgeluiden en het onderwerp van de tekst een invloed hebben. Doordat al deze aspecten mogelijks de resultaten beïnvloeden, kunnen we vaststellen dat het moeilijk is om de prestaties van begrijpend lezen te meten en om hier een evolutie in te kunnen waarnemen. De vragen die we ons moeten stellen zijn: in welke mate is het begrijpend lezen meetbaar? Hoe kunnen we de vooruitgang meten als we nooit dezelfde test kunnen afnemen? Wat zegt een test begrijpend lezen nu eigenlijk over het kunnen van onze leerlingen? Er kan dus geen eenduidig antwoord geformuleerd worden op de onderzoeksvraag.
Voorlezen als krachtige tool van leesbevordering
Tijdens dit onderzoek werd er dagelijks een ander kwaliteitsvol kinderboek voorgelezen. Uit het onderzoek kunnen we concluderen dat 95,5% van de leerlingen zijn aangezet tot het lezen van één of meerdere kwaliteitsvol(le) kinderboek(en) nadat hier een fragment uit is voorgelezen met specifieke aandacht voor leesstrategieën. Om deze kwaliteitsvolle kinderboeken tot bij de leerlingen te brengen, kunnen we dus zeker blijven voorlezen uit deze boeken. Er moet wel rekening gehouden worden met het feit dat het resultaat van het aantal boeken dat de kinderen hebben gelezen of nog zouden willen lezen, anders geweest kon zijn als we hadden voorgelezen zonder specifieke aandacht voor leesstrategieën.
Kortom, deze bachelorproef heeft geen pasklaar antwoord om het begrijpend lezen van de leerlingen te kunnen verbeteren. Het zet ons wel aan tot het denken over onze manier van evalueren van begrijpend lezen. Deze bachelorproef bevestigt wel dat leerlingen kwaliteitsvolle kinderboeken gaan lezen als deze al dan niet worden voorgelezen met specifieke aandacht voor leesstrategieën.
