Turkse vrouwen werkten niet? Ze werkten en zorgden dat er gewerkt werd in België!

“Ali en Ramazan, de broers van mijn man, hielpen we ook. We hebben ze allebei naar hier gebracht. Wij hebben arbeiders van hen gemaakt. Ik heb vier jaar voor hen gezorgd.”

“Ik heb een arbeider van hem gemaakt” doet bij de Turkse Gentenaars een belletje rinkelen. Met dit citaat onderlijnen Turkse mannen van de eerste generatie hun aandeel in het migratietraject van lotgenoten. Ze vertellen daarmee hoe ze een lotgenoot aan papieren, een job of onderdak hielpen. Het belang van dergelijke netwerken is niet te onderschatten. De Turkse immigratie naar Gent kwam niet zozeer tot stand binnen een wettelijk kader, maar gebeurde hoofdzakelijk op basis van kettingmigratie. De bovenstaande quote komt verrassend genoeg niet van een man, maar van een vrouw.

Een dergelijk bewustzijn over de eigen bijdrage aan de migratiegeschiedenis is niet verrassend voor de Turks-Gentse lezer. De Turkse vrouwen van de eerste generatie worden binnen de ‘Turkse gemeenschap’ immers op een voetstuk geplaatst voor hun zelfopoffering en veerkracht. Wanneer we het hedendaags historisch onderzoek erop naslaan, zou je bijna denken dat de Turkse vrouwen passieve en afgezonderde levens hebben geleid binnen de vier muren van hun huishoudens. Om deze leemte in het onderzoek naar migratiegeschiedenis op te vullen werden tien Turkse vrouwen van de eerste generatie geïnterviewd.  

Waar de overheid er alles aan doet om migratie vandaag af te raden, werd migratie vroeger aangemoedigd door de overheid! De overheid verspreidde brochures in onder andere Turkije om arbeiders naar België te halen. Ze promootte zelfs gezinshereniging, wat vandaag juist bemoeilijkt wordt. Als gevolg kwamen de Turkse vrouwen ongeveer gelijktijdig aan met de mannen. Dit maakt het eigenaardiger dat het academisch onderzoek lang geen aandacht had voor deze vrouwen.

Bron: https://belgiqueterredaccueil.wordpress.com/vivre-et-travailler-en-belgique/

Wanneer er wel gefocust werd op vrouwelijke arbeidsmigranten dan werd het onderwerp vooral benaderd vanuit een modern emancipatiediscours. De hamvraag was of de tewerkstelling van die vrouwen geleid had tot emancipatie. In andere studies werd de status van migrantenvrouwen aangegrepen om de mislukking van integratie te beargumenteren. Vrouwelijke arbeidsmigranten waren zelf nooit het onderwerp van onderzoek. Ze dienden slechts emotionele kleur toe te voegen aan het mannelijk migratiediscours. Deze thesis geeft het woord terug aan de vrouwen. Met behulp van de mondelinge geschiedenis worden geanonimiseerde diepte-interviews afgenomen. Die interviews zijn een verslag van de gelaagde rollen die vrouwen kort voor en na hun migratie vervuld hebben.

Het leven in een Turks dorp

Bij de migratie van de echtgenoot veranderde de levenssituatie van de achtergebleven vrouw in het dorp. De mannen die vertrokken namen ook hun arbeidskracht met zich mee. Diezelfde arbeidskracht is van levensbelang in een landbouwregio vóór het tijdperk van gemechaniseerde werktuigen. De geïnterviewde vrouwen vertelden hoe ze altijd al het land bewerkten, maar dat de migratie van hun partner voor verschillende achtergebleven vrouwen voor uitdagingen zorgden. Sommigen gingen voor een dagloon op het land van iemand anders werken om te overleven. Anderen vertelden hoe ze door hun schoonfamilies werden gezien als melkkoeien nu ze echtgenotes waren van “een Europeaan”. De spanningen voor achtergebleven vrouwen stegen. 

De focus op het leven in het dorp is belangrijk. Dit deel doorbreekt het clichébeeld dat vooralsnog bestond over de Turkse vrouwen van de eerste generatie. In de populaire perceptie leidden de vrouwen in België vooral een leven als passieve huisvrouwen. Die rol zou eigen zijn aan hun cultuur. Uit de getuigenissen van de vrouwen bleek echter dat ze in het dorp naast het huishoudelijk werk ook hard werkten op het land. Ze ontfermden zich over het vee en bewerkten de producten die de landbouw en veestapel voortbrachten. Allesbehalve levens die zich afspeelden tussen de vier muren van de aftandse lemen dorpshuizen!

“Is dit Europa?”

De vreugde om gezinsherenigingen maakte al snel plaats voor ontnuchtering. De geïnterviewde vrouwen lieten allemaal ontvallen dat ze het niet konden geloven in “Europa” gearriveerd te zijn bij de aanblik van de armtierige en bouwvallige beluikhuizen. “Het huis in het dorp was tien keer beter!” merkten ze op. De uitdagingen waaraan de vrouwen het hoofd boden, waren talrijk. Met het wegvallen van de agricultuur, viel de dagstructuur weg voor de vrouwen. Verveling en eenzaamheid loerden om een hoek. Vrouwen probeerden die eenzaamheid te overstijgen door buitenshuis werk te zoeken en vriendschappen aan te knopen. We zien vrouwen niet alleen als arbeiders en hoofdkostwinners, maar als netwerkers zullen ze net aangekomen lotgenoten huisvesten en aan een job helpen. 

Hun rollen als huishoudsters en opvoeders worden geanalyseerd door de lens van de reproductieve arbeid. In beide rollen oversteeg de koesterende en onbetaalde huishoudelijke arbeid hun eigen kerngezin en was die van belang voor het slagen van migratietrajecten van de bredere familie- en kennissenkring. Ze offerden hun eigen kans op betaald arbeid op om onbetaald voor andere migranten of kinderen van werkende familieleden te zorgen. In dit geval geldt dat het offer van een vrouw de emancipatie was van een andere.

De sterke vrouw achter de sterke man?

Deze thesis gaf de Turkse vrouw in de naoorlogse migratiegeschiedenis naar Gent een gezicht. Aan de hand van een intersectionele benadering werden zowel de zichtbare rollen van arbeider en netwerken benadrukt, als de onzichtbare en vanzelfsprekende rollen van tijdelijke alleenstaande in het dorp, opvoeder en huishouder. De getuigenissen zijn daarom niet alleen van belang voor de naoorlogse migratiegeschiedenis, maar ook voor de arbeids- en vrouwengeschiedenis tout court.

Wanneer je een kranige oude Turkse man fier hoort vertellen hoe hij als ‘pionier’ van deze of gene man een arbeider heeft gemaakt, durf hem dan te vragen wie echt voor die migranten gezorgd heeft. De kans is groot dat het de partner was van de pionier in kwestie. Hoog tijd dat de sterke vrouw achter de sterke man haar plaats naast de sterke man inneemt. Ere wie ere toekomt!