Duitstalige Belgen, Duitsers met een Belgisch paspoort?
Weet u nog hoe het met die ‘Duitstalige Belgen’ al weer zat: waren die nu tijdens de oorlog van België weggesnoept of net aan België toegekend? En wat was Eupen ook al weer? Oh ja, het eindstation van de trein van Oostende – met een eigen voetbalploeg, weliswaar. En verder? – Désirée Radermacher, studente aan de KU Leuven en zelf opgegroeid in de Oostkantons, nam haar Heimat onder de loep om te onderzoeken hoe Belgisch (of Duits?) de Duitstalige bevolking nu eigenlijk is en welke rol de media daarbij spelen.
“Als kind werd het verschil al duidelijk: mijn vriendinnen lazen Duitse tijdschriften, terwijl ik mijn zakgeld aan de Joepie opmaakte. Naar programma’s als Samson en Gert of Thuis werd enkel tijdens bezoekjes aan mijn grootouders gekeken, want Belgische televisiezenders ontvingen wij in Eupen niet – wel de Duitse.”
Duits geframed...ge-wat?
De stelling, dat de grote aanwezigheid van Duitse media een impact heeft op de identiteit van de Duitstalige Belgen baseert de studente op het concept van framing. Framing is het gebruik van specifieke taal om bepaalde emoties of een mening bij de ontvanger los te maken. Deze strategie wordt vaak toegepast in de reclame en politiek, om consumenten tot kopen aan te zetten of kiesstemmen te winnen. Maar frames werken ook in de tegenovergestelde richting: denk maar aan sigarettenpakjes met waarschuwende boodschappen die roken met de dood associëren – dat is framing.
Eerder onderzoek toonde aan dat vooral herhaaldelijk contact met dezelfde frames het hele wereldbeeld van de kijker mee kan bepalen – bijvoorbeeld door de manier waarop Duitse kranten, televisie- en radioprogramma’s over gebeurtenissen berichten. De vraag, die bijgevolg in dit onderzoek rees, was dan ook: Zijn de Duitstalige Belgen in die mate door de Duitse media geframed, dat ze eigenlijk een eerder Duitse identiteit aangenomen hebben?
Currywurst, Weißbier en Schlager waar je ook kijkt
In een eerste fase bracht het onderzoek het mediagebruik van de Duitstalige Belgen in kaart. Maar liefst 1.058 Duitstalige Belgen gaven hun favoriete Belgische en Duitse televisieprogramma’s, kranten en radiozenders op en beantwoordden vragen die een duidelijk beeld van de kennis en cultuur van de Duitstalige Belgen schetsten. De resultaten overtroffen de verwachtingen van Désirée en haar promotoren: 45 procent van de deelnemers gaf aan nóóit gebruik te maken van Nederlandstalige of Franstalige Belgische televisie, radio of kranten! Daarentegen antwoordde 95 procent minstens één keer per week één of meerdere Duitse mediakanalen te gebruiken. De weinige Duitstalige Belgische kanalen – GrenzEcho, BRF en Ostbelgien Direkt – blijken de Duitse overheersing zelfs te versterken doordat ze voornamelijk Duitse bronnen voor hun berichtgeving gebruiken.
Daarnaast polste het onderzoek naar de kennis van de Duitstalige Belgen over hun thuisland. Bekende Vlamingen en Walen, Belgische politici en gebeurtenissen, die in 2016 het Belgische nieuws haalden, werden tegenover hun Duitse equivalenten geplaatst. Wat bleek? De kennis van de Duitstalige Belgen over hun thuisland is schaars terwijl ze alle Duitse politici, tv-koks en zangers weten te plaatsen. Bijvoorbeeld kende slechts 12,8 procent Bart Tommelein, Vlaams minister van Financiën, en ook zijn Waalse tegenhanger Christoph Lacroix geniet met 19 procent geen grote bekendheid. Ruim 78 procent van de deelnemers daarentegen wist precies wie Wolfgang Schäuble, Duits minister voor Financiën, is. Maar is dat op zich voldoende reden te denken dat de Duitstalige Belgen in feite Duitsers zijn?
Voor Vorst, voor vrijheid en voor recht – al weten we niet wie onze vorst is
Toegegeven, deze tussentitel gaat er lichtjes over. Maar in feite zou dat de conclusie van de masterproef kunnen zijn. Hoewel het onderzoek enerzijds aantoonde dat de Duitse media in Oost-België wel degelijk overheersen en dat de kennis van de Duitstalige Belgen over hun thuisland nog heel wat bijgeschaafd zou kunnen worden, blijken onze Duitstalige landgenoten anderzijds de trotste der Belgen te zijn!
Een framing-experiment met 381 deelnemers, waaronder Duitstalige Belgen, Vlamingen, Walen en Duitsers, onderzocht de persoonlijke mening van de verschillende deelnemersgroepen over stellingen met betrekking tot België. Als onderwerp hiervoor kozen de onderzoekers de terrorismebestrijding in België, vermits deze op dat moment zowel in binnen- als buitenland voor commotie zorgde. Bovendien bleken de Duitse media de terrorismebestrijding in België beduidend negatiever te framen dan media in andere landen en vooral in België dat deden.
De resultaten verrasten de onderzoekers opnieuw: Hoewel de Duitstalige Belgen dagelijks en bijna enkel geconfronteerd worden met frames in de Duitse media, bleken ze net een omgekeerde houding ten opzichte van het gekozen onderwerp te vertonen dan de Duitsers. De Duitstalige Belgen uitten een opvallend positieve mening over België, terwijl de Duitse respondenten een eerder negatief beeld van ons land hadden. Alsof deze vaststelling nog niet opmerkelijk genoeg was, bleken de Duitstalige Belgen zelfs een nog positievere houding ten opzichte van België te hebben dan hun Frans- en Nederlandstalige landgenoten! De Duitstalige Belgen identificeerden zich trots met hun thuisland, terwijl de Franstalige Belgen en vooral de Vlamingen een bijna onverschillige houding toonden.
Zijn de Duitstalige Belgen de enige échte Belgen?
Hoewel het onderzoek duidelijk aantoont dat de Duitstalige Belgen – ondanks hun slechte kennis over ons land – de trotste der Belgen zijn, blijft het risico groot, dat de overheersende Duitse media op lange termijn een impact op hun identiteitsbesef zal hebben. “Als we willen dat de Duitstalige Belgen zich verder Belg blijven voelen, is het belangrijk dat zij meer en systematisch in contact komen met de Vlaamse en Waalse cultuur, politiek, het nieuws enz., weliswaar in hun moedertaal!”
“Vandaag nemen Duitstalige Belgische media voor een groot deel gewoonweg artikels uit Duitse media over, in plaats van eigen verslaggeving of artikels uit Belgische bronnen te vertalen. Dat komt de identiteitsontwikkeling van de Duitstalige Belgen allesbehalve dan ten goede”, concludeert Désirée Radermacher. Een samenwerking tussen Duitstalige, Nederlandstalige en Franstalige Belgische media – zoals deze internationaal al bestaat – zou een oplossing kunnen bieden. “Dat zou niet alleen de kennis en het identiteitsbesef van de Oost-Belgen bevorderen, het zou zelfs kunnen bijdragen tot een groter gemeenschappelijk Belgisch identiteitsgevoel tussen Walen, Vlamingen én Duitstalige Belgen!”
Belgische eenheid in de praktijk gebracht.... – dat zou toch ook een primeur zijn, niet?
