Durf spelen stimuleren!

Een afstudeerproject van Celeste, een leerkracht lager onderwijs die de bachelor na bachelor buitengewoon onderwijs volgde aan de VIVES te Kortrijk. Ze ontwierp een leidraad voor leerkrachten om spelontwikkeling bij non-verbale kinderen in het type 2 onderwijs te stimuleren. Het project werd uitgevoerd in BuO Ter Leie, in Bachte. Een type 2 school waar kinderen met een verstandelijke beperking naar school gaan. De leidraad zorgt ervoor dat leerkrachten het spel van de kinderen kunnen begeleiden, bijsturen en stimuleren.

Hoe werkt de leidraad?

De leidraad bestaat uit vier grote delen: een kort overzicht van de spelfasen, twee observatieschema’s, een lijst met suggesties en een evaluatielijst. Het kort overzicht van de spelfasen in de spelontwikkeling geeft de leerkrachten informatie. De observatieschema’s zorgen ervoor dat leerkrachten via een concreet schema kunnen observeren. De aangereikte suggesties helpen de spelontwikkeling bevorderen. De evaluatielijst laat de leerkrachten toe om de suggestie en het spel te evalueren. Na de volledige leidraad te doorlopen, krijgen leerkrachten een beter zicht op het spelen en de spelontwikkeling van de kinderen. De leidraad is opgemaakt zodat hij kan hergebruikt worden. 

Het praktijkstuk is gebaseerd op de gewone ontwikkeling van het kind. En toch is het bruikbaar voor kinderen met een verstandelijke beperking. Dit komt doordat kinderen met een verstandelijke beperking hetzelfde ontwikkelingsproces doorlopen als kinderen zonder een beperking. Bij deze kinderen verloopt de ontwikkeling sterk vertraagd en soms zelfs afwijkend. Het praktijkstuk speelt in op spelbegeleiding. De leidraad is een handvat voor leerkrachten om de ontplooiing of de ontwikkeling van het spelen van de kinderen te stimuleren. De leidraad is ontworpen zodat men door te observeren, doelen voorop kan stellen. De aangereikte suggesties helpen spel uit te bereiden of te bevorderen. Wat uiteindelijk het doel van spelbegeleiding is.

Spelontwikkeling en non-verbale communicatie

De keuze om te werken rond spelontwikkeling is niet zomaar gekozen. Door te observeren in Ter Leie en enquêtes op te stellen en af te nemen in verschillende scholen, zowel in het gewoon als in het buitengewoon onderwijs, kon ze besluiten dat bijna alle leerkrachten moeilijkheden ondervonden omtrent het spel van hun leerlingen. Uit de enquête bleek ook dat heel veel leerkrachten niet weten hoe ze aan deze moeilijkheden kunnen werken omdat er weinig instrumenten en methodes zijn die leerkrachten hierbij helpen.

Kinderen in het type 2 onderwijs  gaan niet uit zichzelf spelen en de verschillende mogelijkheden van spelmateriaal onderzoeken. Zij komen pas tot spelen als een begeleider ondersteuning biedt. Zo wordt de kwaliteit van hun spel verbeterd en krijgen ze de kans om zelf beter te ontwikkelen.

Daarnaast koos ze voor de non-verbale communicatie omdat de enquête hier ook aantoonde dat er moeilijkheden zijn op dit vlak. De meest voorkomende problemen zijn: niet begrijpen wat de kinderen bedoelen, niet duidelijk wat het kind begrijpt …

Celeste zocht een mogelijke oplossing om aan dit probleem te werken.

Het belang van spel en de spelontwikkeling

Heijkoop (Van der Poel en Blokhuis, 2010) sprak “Spel heeft een grote waarde voor kinderen met een verstandelijke beperking. Het spel kan waardevolle ervaringen leveren om zo greep te krijgen op hun omgeving. Deze ervaringen helpen een gezond zelf op te bouwen”

Spelontwikkeling draagt bij aan de volledige ontwikkeling van het kind. Het staat niet los van andere aspecten van de ontwikkeling zoals het sociaal-emotionele, het cognitieve, het motorische, de taal … Via spel krijgen de kinderen een kans om zich te ontspannen en om nieuwe uitdagingen aan te gaan, maar ook om ontwikkelingsstappen te zetten.

Ontwikkelingsproces

Om dit het praktijkstuk te realiseren, hanteerde Celeste de cyclus van handelingsplanning. Eerst zorgde ze voor een beginsituatie door te observeren en enquêtes te verspreiden. Daarna las ze heel wat literatuur rond de onderwerpen spelontwikkeling, verstandelijke beperking, non-verbale communicatie en de algemene ontwikkeling van het kind. Na de beginsituatie kon ze doelen selecteren en beginnen aan het ontwerpen van de leidraad. Eenmaal dat de leidraad was ontwerpen en een aantal keer werd herwerkt, werd deze uitgetest in de praktijk door verschillende leerkrachten in Ter Leie. Deze vulden na het uittesten een enquête in over de leidraad, waardoor Celeste een overzicht kreeg op de positieve en negatieve punten.

Resultaten

Het werken met de leidraad wordt ervaren als een succes. De leidraad is duidelijk, overzichtelijk en nuttig. Dit komt door de uitleg in de leidraad zelf, de verduidelijking bij de moeilijke woorden en het werken met verschillende hoofdstukken. De leidraad wordt aangeraden en in de toekomst hergebruikt, want het schept een duidelijk beeld over het spelniveau van het kind en hoe men aan het spelniveau kan werken.

De leidraad was niet meteen perfect, een van de grootste werkpunten was om de leidraad over een langere periode uit te voeren. De leidraad werd verspreid over vijf weken, waardoor er maar één extra week was. Een afwezigheid van een leerkracht of leerling zorgde er dan voor dat de leidraad snel moest uitgevoerd worden.

De toekomst

Celeste zou graag in de toekomst een universeel instrument maken van de leidraad zodat deze bruikbaar is voor alle kinderen in het type 2 onderwijs (ongeacht het niveau en de manier van communiceren) en later zelfs bruikbaar in alle scholen buitengewoon en gewoon onderwijs. Daarnaast wil ze ook werken aan het werkpuntje en de leidraad aanpassen om deze uit te voeren over een langere periode.

Bent u geprikkeld om de leidraad zelf te hanteren of nog meer informatie omtrent het praktijkonderzoek te lezen? Dan kan u dit doen via volgende link:  https://sites.google.com/view/durfspelenstimuleren/durf-spelen-stimuleren