Met de neus op de (lees)feiten: de lesmethode Nederlands wordt stimulans voor leesvaardigheid

Beeld u even in, je bent een 13-jarige tiener en krijgt tijdens de les Nederlands een leestekst over Archimedes aangeboden. Moeilijk behapbaar? Waarschijnlijk! Misschien zal de leerkracht de aandacht van de klasgroep zelfs verliezen, want hoeveel leerlingen hebben zin om het levensverhaal van deze fysicus te ontdekken? Nochtans zijn ‘teksten die interesse prikkelen’ een voorwaarde om begrijpend lezen bij jongeren te stimuleren. Een mogelijke oplossing voor dit probleem is het optimaliseren van de leeslessen die werkboeken Nederlands aanbieden. Onze ‘Checklist Begrijpend Lezen’ geeft iedere lesmethode een houvast om te voldoen aan de twintig voorwaarden van een goede, effectieve begrijpend leesdidactiek. Eureka!

Leesonderwijs in Vlaanderen slaat alarm

We nemen een sprong terug in de tijd en keren terug naar de dag dat er luide alarmbellen rinkelden voor het Vlaamse leesonderwijs. Op 3 december 2019 publiceerde de OESO het recentste PISA-onderzoek. PISA reikt met zijn driejaarlijkse studie informatie aan over het leesvaardigheidsniveau van onze Vlaamse 15-jarigen.

Nieuwe PISA-resultaten moeten Vlaanderen wakker schudden (PISA, 2019)

Wat blijkt? 19% van onze jongeren zijn laagpresteerders. Vertaald naar het maatschappelijk leven betekent dit dat bijna een op vijf jongeren onvoldoende kan lezen om volwaardig te kunnen deelnemen aan de samenleving. Ook op economisch vlak heeft de laaggeletterdheid zijn weerslag. Zo hebben laaggeletterden meer kans op een lager salaris en zelfs op werkloosheid.

Volgens ons zijn dit redenen genoeg om de negatieve trend te keren. De achteruitgang van het Vlaamse leesonderwijs zette ons ertoe aan om een hulpmiddel te ontwikkelen dat de vorm kreeg van een checklist. Hiermee kunnen de lesmethodes Nederlands zich verzetten tegen de – jammer genoeg – alarmerende tendens van ons Vlaamse leesonderwijs.

20 – 1 = 0

In alle onheilspellende berichten over ons leesonderwijs ontbrak de relevantste informatie, namelijk alle criteria die nodig zijn om begrijpend lezen te stimuleren. Daardoor besluiten wij deze criteria uit literatuur te verzamelen en vervolgens te clusteren in onze bachelorproef.

Zoals eerder vermeld, moeten er verschillende criteria vervuld zijn alvorens leerlingen een tekst kunnen begrijpen. Wij vergelijken deze criteria voor leesbegrip met tandwielen. Tandwielen zijn noodzakelijke onderdelen van een bepaalde machine om het geheel te laten functioneren. In ons verhaal vormt ‘begrijpend lezen’ de machine. De twintig criteria voor begrijpend lezen, vertalen we naar twintig tandwielen. Wanneer alle tandwielen draaien, kan begrijpend lezen en zodus testbegrip plaatsvinden. Een lesmethode Nederlands moet met andere woorden voldoen aan de twintig criteria alvorens het een goede, effectieve begrijpend leesdidactiek kan garanderen.

Indien er een tandwiel (of lees: criterium) blijft staan, is er een voorwaarde om tot leesbegrip te komen niet vervuld. Hierdoor blokkeert het systeem en vindt er geen begrijpend lezen plaats. Zo is het niet onoverkomelijk dat enkele leerlingen de tekst over Archimedes niet kunnen doorgronden. Dit ten gevolge van onder andere een gebrek aan interesse over het onderwerp van de tekst. 

Tot slot categoriseren we de twintig criteria in vijf overkoepelende ‘clusters van tandwielen’. Deze vijf verschillende clusters vormen de basis voor onze schematische voorstelling die de complexiteit van een effectieve begrijpend leesdidactiek weergeeft.

​​​​​​

Een hulpmiddel? Check!

Ons doel reikt verder dan louter informatie te verzamelen over de criteria van een goede begrijpend leesdidactiek. Wij willen namelijk ook een middel bieden om de begrijpend leeslessen van een lesmethode Nederlands te evalueren. Op basis van deze evaluatie kan de lesmethode zijn begrijpend leeslessen verder stimuleren en optimaliseren.

Het hulpmiddel neemt de vorm aan van een criterialijst of checklist. Met onze Checklist Begrijpend Lezen kan bepaald worden of een specifieke leesvaardigheidsles voldoet aan de criteria van een goede begrijpend leesles.

Een stap in de goede richting

Naar aanleiding van de begrijpend leesresultaten van het recentste PISA-onderzoek, besluiten wij de handen in elkaar te slaan. We bundelen twintig criteria die noodzakelijk zijn voor tekstbegrip, in vijf clusters van tandwielen. Naar analogie met de werking van tandwielen, geldt: indien er niet wordt voldaan aan een criterium, kan er geen sprake zijn van een goede, effectieve begrijpend leesdidactiek.

Daarna brengen deze clusters van tandwielen ons ertoe de Checklist Begrijpend Lezen te ontwikkelen. Dit instrument geeft methode-ontwikkelaars de opportuniteit een lesmethode Nederlands te evalueren met het oog op goede begrijpend leeslessen. Op die manier worden  zwakke en sterke punten van de begrijpend leeslessen aangekaart.

Tot slot opteren wij ervoor om in de toekomst alle lesmethodes Nederlands van zowel het basisonderwijs als secundair onderwijs te laten evalueren aan de hand van de Checklist Begrijpend Lezen. Via deze weg hopen wij het begrijpend leesonderwijs verder te kunnen ondersteunen en optimaliseren. Zo wensen wij naast een tekst over Archimedes, ook een waaier aan teksten over andere interessante onderwerpen in het werkboek Nederlands te zien. Zo kunnen de leerlingen een tekst lezen naargelang hun interesses want de gustibus et coloribus…