Een museumbezoek met alle zintuigen

Zintuigenbeleving in musea

Wat zag, hoorde, voelde, rook of proefde jij al in een kunstmuseum? Vandaag proberen kunstmusea steeds meer de zintuigen van bezoekers te prikkelen om een bredere doelgroep aan te spreken. Wat zijn de voor- en nadelen en hoe kan zo’n multisensorieel museum er dan uitzien?

Voorbeelden?

Het Van Abbemuseum in Eindhoven is toonaangevend voor deze zintuiglijke benadering. Sinds 18 september 2021 kan je in de tentoonstelling Dwarsverbanden, de collectie op verschillende manieren ontdekken. Je wandelt door de zalen met een audiotour naar keuze en passeert voelplaten, video- en audiofragmenten en geurkaarten.

Geurkaart bij Siciliaanse jaarmarkt (1933)  van Gé Roling in Dwarsverbanden in Van Abbemuseum - CC Lisa Van Raemdonck (2022)

Hoewel dichter bij huis musea als het MSK Gent, KMSKB en KMSKA actief met zintuiglijke toepassingen experimenteren, gebeurt dit los van een multisensoriële benadering.

Waarom wel?

Maar wat zijn nu precies de voordelen van zintuiglijke stimulatie? Ten eerste past multisensorialiteit binnen het toegankelijk (her)ontwerpprincipe, Universal Design. Wie volgens dit principe ontwerpt houdt rekening met een diverse groep gebruikers en komt tegemoet aan wettelijke verplichtingen als de antidiscriminatiewet en richtlijnen als de Vlaamse cultuur-beleidsnota.

Ten tweede zal informatie op verschillende zintuiglijke niveaus zorgen voor een kansrijkere leeromgeving. Bezoekers onthouden de informatie beter en langer. Ten derde kan de zintuiglijke ervaring deel uitmaken van een museale marketing- en brandingstrategie. Ten slotte blijven zulke ervaringen vandaag relevant. 325 respondenten waarvan de helft al een museum bezocht gaven aan dat ze een museum bezochten waar meer dan twee zintuigen werden geprikkeld. 68% van de respondenten toont bovendien interesse voor een zintuiglijk museum.

Aandachtspunten

Er zijn ook enkele aandachtspunten. Musea moeten enerzijds waken voor overprikkeling in een samenleving waar 1 op de 5 personen hooggevoelig is. Een balans tussen algemene en individuele toepassingen die de zintuigen prikkelen is belangrijk, naast voldoende rustpunten.

Anderzijds is een inhoudelijke connectie tussen zintuiglijke toepassingen en de collectie fundamenteel. Wanneer een geur of voelobject bij een kunstwerk staat moet dit de bezoeker ook iets bijbrengen.

Zintuiglijke museale mogelijkheden

Er zijn oneindig veel mogelijkheden om de zintuigen van bezoekers te prikkelen. Hieronder volgen een aantal toepassingen, gebaseerd op feedback van experten en meningen van bezoekers.

Een museum om te zien

Musea belichten kunstwerken zodat ze optimaal zichtbaar zijn, rekening houdend met hun kwetsbaarheid. Sfeerbelichting kan zorgen voor meer mystiek en wordt positief beoordeeld met gemiddeld 4,2 op 5. Dezelfde beoordeling krijgen ook informatieve video’s of projecties die bezoekers een immersieve ervaring bezorgen. Bezoekers wanen zich in het kunstwerk door een spektakel van licht- en video. Zo’n ervaring blijft bij maar technische problemen moeten vermeden worden.

Musea experimenteren recent ook met Virtual Reality. De meningen zijn hierover verdeeld met een gemiddelde score van slechts 2,9 op 5. Dit is aan de ene kant een meerwaarde omdat bezoekers haast in een kunstwerk stappen. Aan de andere kant is de technologie duur en breekbaar, vraagt ze begeleiding en isoleert ze de bezoeker.

Een museum om te horen

Thematische audiotours op maat van verschillende doelgroepen prikkelen het gehoor. Luisteraars zijn tevreden met een gemiddelde beoordeling van 3,8 op 5. Sfeermuziek in de zaal kan ook bijdragen tot de bezoekerservaring maar krijgt een lagere gemiddelde score (3,6/5). Bovendien is er belang voor stilte (3,6/5), wat past bij de recente trend voor stille of prikkelarme bezoekmomenten.

Een museum om te voelen

Ondanks het verboden is om kunstwerken aan te raken, zou dit wel voor een sterkere herinnering zorgen. Gelukkig zijn er steeds betere 3D-printtechnieken die kunstwerken of gebouwen vertalen naar reliëfplaten, voelplaten of voelmaquettes. Respondenten geven deze toepassing een gemiddelde score van 3,6 op 5. Wel is een voelbeschrijving belangrijk zodat wie niet ziet auditief begeleid wordt. Bovendien bezorgt een afwisselende vloer- en wandbekleding voor diverse ruimtelijke sensaties.

Afbeelding 1: Voelplaat in de vaste collectie van het MSK Gent – CC Martin Corlazzoli (2021)

Doe-activiteiten worden het slechtst onthaald met gemiddeld 2,9 op 5. Er wordt vaak gedacht dat klassieke activiteiten zoals verkleden of creatieve opdrachten voor kinderen zijn, nochtans kunnen ze ook volwassenen interesseren als ze naar hen gericht worden. Daarenboven bieden touchscreens mogelijkheden tot interactie.

Een museum om te ruiken

Zomaar een lekkere geur verspreiden heeft geen zin, maar wel een geurinterpretatie van een kunstwerk. De betekenisvolle geur kan verspreid worden via een geurverstuiver, geurdoosje of een geurkaart. Voorbeelden zijn zeldzaam en de gemiddelde interesse hiervoor is 3,3 op 5. Er zijn wel nog veel praktische uitdagingen: geuren vervliegen en veranderen in de omgeving, er is kans op overprikkeling en er is kennis nodig van de internationale geurregels. Er kan best met een geurexpert worden samengewerkt.

Een museum om te proeven

Nog zeldzamer zijn hapjes gebaseerd op kunstwerken. Respondenten beoordelen smaken eerder negatief met gemiddeld 2,9 op 5. Ook hier zijn er nog heel wat praktische uitdagingen: eten bederft, men mag niet morsen of kruimelen en wat met allergieën? Daarnaast verschillen smaken maar niettemin zijn er op dit gebied mogelijkheden die een uniek bezoek kunnen creëren.

Tot slot

Verschillende musea werken al met video’s, projecties, audioguides, voelplaten en touchscreens. Respondenten staan hier dan ook positiever tegenover dan experimentele en zeldzame geur- en smaakervaringen. Deze laatste hebben bovendien nog heel wat praktische uitdagingen.

In dit onderzoek werden verschillende toepassingen individueel opgesomd, maar het is belangrijk rekening te houden met het grote plaatje. Een multisensorieel museum ontstaat pas wanneer het verschillende zintuigen aanspreekt door verschillende toepassingen. Technologie zoals interactieve touchscreens speelt een steeds grotere rol in musea maar ook analoge toepassingen zoals voelplaten blijven interessant.

De toekomst?

Musea zijn continu in ontwikkeling en ook de (praktijk)kennis over toepassingen evolueert snel. Zeker is wel dat de aandacht voor een toegankelijke en aangename museumervaring belangrijk zal blijven in de toekomst en dat multisensorialiteit en Universal Design hierin waardevol zijn. Wie weet is jouw volgende museumbezoek een waar festijn voor de zintuigen.