Een Vlaams model van kwalitatief hoogstaande postnatale zorg. Ontwikkelen van kwaliteitsindicatoren vanaf ontslag uit het ziekenhuis

Sneller naar huis na de bevalling: reden tot bezorgdheid?

Wereldwijd worden moeders na hun bevalling steeds vroeger naar huis gestuurd. Ook in België neemt de ligduur sterk af van 5,3 dagen in 2000 naar 4,1 dagen in 2015. Hierdoor ontstond enige onrust op het terrein. Vroedvrouwen in het ziekenhuis vrezen dat de werkdruk zal toenemen. Ziekenhuizen denken actief na over de meerwaarde van het lange verblijf op de kraamafdeling en stellen zich de vraag of het anders beter kan. Zelfstandige vroedvrouwen vrezen dat de postnatale zorg in de toekomst georganiseerd zal worden door grotere organisaties.  

Een besparingsmaatregel of opportuniteit?

Indien in de toekomst de ligduur verder wordt ingekort, zal dit dan ten koste gaan van de kwaliteit van zorg? Moeten we dit louter zien als een besparingsmaatregel van de regering of eerder als een opportuniteit om de kwaliteit van zorg te verbeteren? Eén van de grootste uitdagingen van de gezondheidszorg is immers de efficiëntie én de effectiviteit van de zorg te gaan verbeteren, waardoor de middelen beter worden aangewend met een verhoging van kwaliteit van zorg tot gevolg. Betere zorg dus voor minder geld!

De postnatale thuiszorg in Vlaanderen is bovendien erg versnipperd. Er zijn grote verschillen in de aangeboden zorg van regio tot regio. Uit een recent verschenen rapport van het Kenniscentrum voor de Gezondheidszorg (KCE) blijkt dat, om een goed georganiseerd systeem van postnatale zorg te kunnen opbouwen en behouden, het cruciaal is om evaluatiemechanismen voor de zorgkwaliteit in te voeren. Eén van de tien hoofdaanbevelingen in het rapport stelt dat er kwaliteitscriteria moeten vastgelegd worden voor postnatale thuiszorg op basis van klinische praktijkrichtlijnen.

De ideale verblijfsduur…

Een systematische literatuurstudie, uitgevoerd in het kader van deze studie, vertelt ons dat een verblijf van minimum 48 u in het ziekenhuis een goed alternatief is voor een gezonde moeder en haar pasgeborene. Langer in het ziekenhuis blijven na een bevalling zonder complicaties biedt dus geen meerwaarde voor de gezondheid van moeder en kind. Voor een goed verloop van de borstvoeding blijkt het evenmin noodzakelijk langer te blijven. Thuis verder opgevolgd worden door een vroedvrouw lijkt dan ook een goede keus. Een korter verblijf in de kraamkliniek moet echter wel hand in hand gaan met duidelijk omschreven ontslagcriteria. Dit houdt in dat moeder en kind het ziekenhuis pas kunnen verlaten wanneer aan een aantal voorwaarden voldaan is. In samenspraak met de moeder moeten de gynaecoloog, vroedvrouw, kinderarts, etc. in overleg met elkaar de ideale verblijfsduur voor elke moeder afzonderlijk gaan bepalen. Daarnaast vraagt een kortere verblijfsduur om één op één zorg die rekening houdt met de stressoren en uitdagingen waarmee moeders in het postpartum worden geconfronteerd. De eerste weken en maanden thuis met een kersverse baby worden door heel wat moeders en vaders als erg stressvol ervaren. Vrouwen die voor het eerst moeder worden, vinden het zorgen voor hun nieuwe baby een heuse uitdaging, terwijl moeders die een 2de, 3de, …, baby krijgen vooral worstelen met de combinatie van zorgen voor de nieuwe baby en zorgen voor hun oudere kind(eren).

De postnatale zorg geboden door vroedvrouwen in Vlaanderen is structureel voorzien in ons gezondheidszorgbeleid en huisbezoeken worden volledig terugbetaald door het RIZIV tot 1 jaar na de geboorte. Deze aanpak is op wetenschappelijke evidentie gebaseerd. Uit onderzoek blijk immers dat huisbezoeken een positieve invloed kunnen hebben op de gezondheid van de baby, dat moeders over het algemeen tevreden zijn met de geboden zorg thuis én de begeleiding bij borstvoeding. Elke moeder kan in Vlaanderen verder beroep doen op een kraamverzorgende. Kraamverzorgenden staan in tegenstelling tot de vroedvrouw, die medische zorgen biedt, in voor dagelijkse hulp in het huishouden, de verzorging van moeder en baby en de zorg voor andere huisgenoten. Kraamzorg hoeft niet voor elk kraamgezin, maar het kan een meerwaarde betekenen voor moeders met weinig sociale steun zoals alleenstaande moeders.

Om goede postnatale zorg te bieden, moet rekening gehouden worden met de specifieke noden in elk kraamgezin. Een gezondheidszorgsysteem waarbij alle moeders en hun baby zorg op maat ontvangen, mét extra aandacht voor kwetsbare gezinnen, geniet dan ook de voorkeur.

Hoe zorgen voor kwalitatieve zorg?

Als moeders en hun baby’s het ziekenhuis steeds vroeger zullen verlaten na een bevalling, vraagt dit de nodige aanpassingen van ons huidig systeem. Om kwalitatieve zorg te kunnen bieden, is het belangrijk de norm te gaan bepalen waaraan postnatale zorg dient te voldoen. In deze studie werden daarom kwaliteitsindicatoren voor de postnatale zorg ontwikkeld. Een uitgebreide literatuurstudie én een experten-onderzoek, gevoerd in Vlaanderen in het najaar van 2014, resulteerden in 30 kwaliteitsindicatoren die de basis kunnen vormen voor het uitwerken van een verbeterde postnatale zorg. Tot slot werden deze indicatoren gebruikt om een ‘Vlaams model van kwalitatief hoogstaande postnatale zorg vanaf ontslag uit het ziekenhuis’ uit te tekenen. Dit model maakt het mogelijk de ligduur voor moeders en baby’s verder geleidelijk te gaan verkorten, zonder afbreuk te doen aan de kwaliteit van de zorg. Hierbij wordt uitgegaan van een minimum aan zorg die elke moeder en haar baby nodig hebben de eerste 6 tot 8 weken na de bevalling, zonder voorwaarden te stellen aan de verblijfsduur in het ziekenhuis.

Kunnen mama’s veilig naar huis?

Toch wel, op voorwaarde dat de postnatale zorg is aangepast aan de verblijfsduur in het ziekenhuis én mits er duidelijke afspraken zijn gemaakt omtrent doorverwijzing en overdracht van zorg. Elke ziekenhuis dient hiervoor specifieke ontslagcriteria op te stellen en lokale protocollen uit te werken in samenspraak met de postnatale zorgverleners, opdat elke kraamvrouw en haar baby de minimale zorg krijgen waarop ze recht hebben. Zo kan de continuïteit van zorg gewaarborgd blijven ook in de toekomst.

Werk aan de winkel!

Op federaal niveau worden initiatieven genomen om de effectiviteit en de efficiëntie van zorg binnen de ziekenhuizen te verbeteren. Ziekenhuizen slaan daarbij de handen in elkaar om samen met lokale zorgverleners en zorgorganisaties de zorg na de bevalling te optimaliseren, gebaseerd op het nieuw ontwikkelde zorgmodel. Zo kunnen moeders het ziekenhuis met hun kersverse baby met een gerust hart verlaten!