Stemmen vrouwen op vrouwen omdat dat makkelijk is?

Wie de Amerikaanse presidentsverkiezingen op de voet heeft gevolgd, heeft dit plaatje ongetwijfeld de revue zien passeren.

De conclusie is duidelijk: mannen stemmen vaker op Trump en vrouwen stemmen vaker op Clinton. Dit fenomeen staat in de politieke wetenschappen ook wel bekend onder de naam gender-based stemgedrag. Naar aanleiding van de observatie dat er onder het vrouwelijk gedeelte van het electoraat potentieel een brede steun voor Clinton zou bestaan, beschuldigde Trump haar er zelfs van dat dit de enige reden zou zijn waarom vrouwen op haar zouden stemmen. Zij zou op deze manier misbruik maken van de zogenaamde Woman Card. Onbewust maakte Trump hier een veronderstelling die ook breed gedragen wordt in de academische literatuur, namelijk dat het geslacht van een kandidaat een manier voor kiezers zou zijn om hun stemkeuze te vergemakkelijken. De onderliggende gedachte is dat kiezers stemmen op een kandidaat van hetzelfde geslacht, wanneer zij niet de beschikking hebben over andere, meer belangrijke informatie. Toch is er tot dusver weinig bekend over gender-based stemgedrag en nog minder of het geslacht van de kandidaat ook daadwerkelijk door kiezers gebruikt wordt als een simpel stukje informatie om hun keuze net iets makkelijker te maken.

De Man- en Woman Card in de VS en in België

Het bestuderen van deze vraagstukken in de context van de Amerikaanse presidentiële verkiezingen is lastig, daar een keuze voor een kandidaat ook een keuze voor een bepaalde ideologie inhoudt. Welk van deze twee factoren de doorslag geeft, kan moeilijk worden achterhaald, m.a.w. bestaat die Woman Card wel? Om die vraag te beantwoorden, is het van groot belang dit type stemgedrag ook in andere electorale contexten te bestuderen.

Het Belgische kiessysteem is in dit kader een unieke gelegenheid om gender-based stemgedrag te bestuderen, omdat men naast een stem op een partij (waarbij ideologie doorgaans de doorslaggevende factor is) ook één of meerdere voorkeurstemmen voor individuele kandidaten kan uitbrengen (die dan weer gebaseerd kan zijn op bijvoorbeeld eigenschappen als het geslacht van die kandidaten).

Figuur 1: Stemgedrag in de Europese en federale verkiezingen van 2014

Bron: PARTIREP Election Study, 2014, eigen berekeningen

Zoals blijkt uit het bovenstaand figuur is stemmen op een kandidaat van hetzelfde geslacht (same-sex stem) ook in België de meest populaire keuze. Toch toont eerder onderzoek aan dat dit véél minder het geval is voor vrouwelijke kiezers dan voor mannelijke kiezers. Vrouwelijke kandidaten hebben dus geen vrouwenbonus, maar een vrouwenprobleem. Wel een Man Card dus, maar van een functionele Woman Card lijkt geen sprake.

Een makkelijk antwoord voor kiezers met weinig informatie?

Probeer maar eens een kandidaat te selecteren van wie jij zeker bent dat ze jouw belangen goed zullen verdedigen … dat is een hele opgave. Om een goed geïnformeerde keuze te maken dien je informatie te verzamelen over de ideologie van de kandidaten, hun inhoudelijke voorkeuren, hun integriteit, etc. Met andere woorden, het verzamelen van relevante informatie vergt een zekere inspanning van de kiezer. Niet alle kiezers zullen deze inspanning willen leveren en op het moment dat zij hun stem moeten uitbrengen, zullen zij dan ook op zoek gaan naar andere simpelere stukjes informatie of ‘heuristieken’, zoals het geslacht van de kandidaat. Om die reden verwachtte ik dan ook dat kiezers die minder geïnteresseerd zijn in politiek vaker zullen stemmen op een kandidaat van hetzelfde geslacht.

Figuur 2: Het effect van politieke interesse op gender-based stemgedrag

Bron: PARTIREP 2014

Uit mijn analyses bleek dat dit vermoeden klopt. De analyses tonen aan dat kiezers de kans om op een kandidaat van hetzelfde geslacht te stemmen (in Figuur: kans same-sex stem) lager is voor kiezers met veel interesse in de politiek dan voor kiezers, dan voor kiezers met minder interesse. Kiezers die dus niet de moeite willen doen om informatie te verzamelen zijn dus inderdaad meer geneigd een gender-based stem uit te brengen. Toch moet de rol van politieke interesse niet overschat worden. Uit de analyses bleek ook dat alhoewel politieke interesse inderdaad een invloed had op gender-based stemgedrag, het om een zeer zwakke (bijna verwaarloosbare) invloed ging.

Een makkelijk antwoord in een moeilijke verkiezing?

Naast de individuele motivatie, maakt het voor de kiezer natuurlijk ook uit hoe makkelijk deze informatie verzameld kan worden. Toch is het niet in elke verkiezing even makkelijk om informatie te verzamelen, omdat er bijvoorbeeld weinig aandacht voor is in de media of in het publiek debat. Om te onderzoeken of dit inderdaad een rol speelde, vergeleek ik in mijn onderzoek het stemgedrag in de federale verkiezingen – die zeer veel aandacht ontvangen – en de Europese verkiezingen (goh, waar gingen die eigenlijk over?). De Europese verkiezingen worden doorgaans gezien als minder belangrijk en ontvangen daarom ook veel minder aandacht van de media. In de politieke wetenschappen worden ze daarom ook vaak ‘tweederangs’ verkiezingen genoemd, terwijl de federale verkiezingen dan weer van het label ‘eersterangs’ verkiezingen genieten. De beperkte beschikbaarheid van informatie rond de Europese verkiezingen zou opnieuw de nood om gebruik te maken van een heuristiek als gender vergroten.

Toch is dit geenszins het geval: uit de analyses blijkt dat in de federale verkiezingen ongeveer evenveel kiezers op kandidaten van hetzelfde geslacht stemmen als in de Europese verkiezingen. Dit impliceert dat in een verkiezing waar weinig informatie beschikbaar is, kiezers niet vaker een beroep zullen doen op de gender-shortcut, zoals eerder gedacht.

Conclusie

Samengevat lijkt het beschikken over politieke informatie vrijwel niet samen te hangen met de kans een gender-based stem uit te brengen. Op het niveau van de kiezer, is er slechts een zeer zwak effect te observeren, terwijl op het niveau van de verkiezing zelfs géén effect zichtbaar is. In tegenstelling tot wat Trump en de academische literatuur omtrent gender-based stemgedrag beweert, is er dus geen aanleiding om te denken dat het geslacht van de kandidaat door kiezers gebruikt wordt als een manier om de stemkeuze te versimpelen. Jammer voor Donald, maar goed nieuws voor ons, want daar is een stem veel te belangrijk voor!