Lesbiennes volgens het (romance)boekje

Welke lesbiennes keuren we goed en welke lesbiennes schrijven we af? Het antwoord op die vraag vond ik toen ik voor mijn thesisonderzoek aan de KU Leuven under the covers van lesbische romanceverhalen dook. In een selectie boeken met als hoofdthema homo-ouderschap ontdekte ik dat niet zomaar elke lesbische vrouw de kans krijgt om de hoofdrol in haar eigen liefdesverhaal te spelen. De typische happy end van het genre blijkt alleen binnen handbereik te liggen van diegenen die aan bepaalde eisen voldoen.

Is LGBT-representatie sowieso vooruitstrevend?

De tijd dat alleen heteroseksuele koppels op het witte doek of op een boekencover konden pronken, is voorbij. LGBT-romances als Call Me By Your Name vinden de laatste jaren met gemak hun weg naar het grote publiek. Waar een lesbisch koppel vroeger zelden tot nooit een gelukkig einde toekwam, ziet de situatie er tegenwoordig gelukkig anders uit. We zouden blij kunnen zijn dat lesbische vrouwen eindelijk de representatie krijgen waar ze zo lang op moesten wachten, zeker in een wereld waarin homoseksualiteit in vele gebieden zelfs nog strafbaar is. Maar is die representatie wel zo vooruitstrevend als ze op het eerste gezicht lijkt?

De wondere wereld van de romance

Geen betere bron voor onderzoek naar happy ends en de weg daarnaartoe dan het populaire genre van de romance. Een romance vertelt doorgaans het liefdesverhaal van twee personen die allerhande obstakels moeten overwinnen, om uiteindelijk gelukkig samen te kunnen zijn. De romancewereld is een miljardenindustrie. In 2015 was de verkoop volgens een onderzoek van Nielsen zelfs goed voor maar liefst 30 procent van de totale fictiemarkt.

De populariteit heeft het genre niet kunnen besparen van hevige kritiek. Als een genre dat zich vooral tot vrouwen richt, wordt de romance van oudsher minder serieus genomen. Een andere reden is het typische karakter van de verhaallijn, die steeds hetzelfde verloop kent. De boeken volgen inderdaad een vast stramien, maar dat betekent niet dat er binnen die lijntjes niet geëxperimenteerd kan worden. Ze spelen integendeel vlot in op de nieuwste sociale ontwikkelingen, zoals we bijvoorbeeld zagen met de popularisering van BDSM die tot uiting kwam in de Fifty Shades of Grey-rage. Ze zijn een weerspiegeling - zij het sterk geïdealiseerd - van de maatschappij waarin ze ontstaan en vormen dus bronnen van onschatbare waarde om maatschappelijke fenomenen te bestuderen.

(Foto: Negative Space)

Vaak eindigen die romantische verhalen met een huwelijk en kinderen; denk maar aan de typische slotzin ‘Ze leefden nog lang en gelukkig en kregen vele kinderen’. Voor lesbische koppels ligt dit toekomstbeeld natuurlijk minder voor de hand, door biologische redenen en vaak ook door weerstand vanuit de maatschappij. Homo-ouderschap was al vaak het onderwerp van vurige debatten. In de masterproef worden lesbische romances met als hoofdthema homo-ouderschap van de Frans-Canadese uitgeverij Homoromance Éditions bestudeerd. Die kleine uitgeverij is gespecialiseerd in LGBT-romances (voornamelijk lesbisch en gay).

Het keurslijf van de homonormativiteit

Het ideale leven van de hoofdpersonages omvat meestal een echtgenote, kinderen, een geweldig huis, een bloeiende carrière en zelfs een hondje. Die levensdoelen maken dan ook het onderscheid tussen een goede en een slechte lesbienne. Voor deze opdeling riep Lisa Duggan, professor in sociaal en cultureel onderzoek aan de New York University, de term ‘homonormativiteit’ in het leven. Kort samengevat is dat het idee dat er een ‘juiste’ manier bestaat om homoseksueel te zijn. Niet-heteroseksueel zijn wordt aanvaard, zo lang je aan bepaalde voorwaarden voldoet. In de romances zien we dat een goede lesbienne doorgaans wit, welgesteld en eerder vrouwelijk is, wil trouwen en kinderen krijgen... Haar ‘slechte’ tegenhangster leidt daarentegen een losbandig seksueel leven en ziet geen heil in het huwelijk en het gezinsleven.

Enkel hoofdpersonages die voldoen aan bepaalde normen (zoals een stabiele, monogame relatie en een kinderwens) kunnen hun liefdesgeluk ten volle beleven en gaan samen met hun kinderen een droomleven tegemoet. De vrouwen zijn nochtans niet allemaal perfect aan het begin van de rit. Vaak ontwikkelen ze pas in de loop van het verhaal een kinderwens, waardoor het pad naar acceptatie en geluk zich steeds meer opent. Homo-ouderschap is hier dus een noodzakelijke voorwaarde. Het leven van minder conventionele lesbiennes, zoals de eerder ‘mannelijke’ of de niet-monogame vriendinnen, is vaak onderwerp van hilariteit. Hun seksleven en hun kritiek op het ‘huisje-boompje-kindje’-ideaal worden als grappig gezien en niet serieus genomen. Deze niet-homonormatieve lesbiennes krijgen van het verhaal bijgevolg ook geen happy end toebedeeld.

De evolutie van slechte naar goede lesbienne komt het duidelijkst tot uiting in Corner, een lesbische romance uit 2018 van het Franse duo Cherylin A. Nash en Lou Jazz. Daarin volgen we Karly en Jordan, twee hartsvriendinnen die samen een bar uitbaten in Canada. Wanneer Karly onverwachts de voogd wordt van de kinderen van haar overleden zus, komt het leven van beide vrouwen op zijn kop te staan. Hoewel Karly voordien nooit een kinderwens had, ontpopt ze zich als een geboren moeder. Ook Jordan blijkt een zorgend karakter te hebben. Door de ontwikkeling van deze moederlijkheid ontdekken de vrouwen dat ze verliefd zijn op elkaar. Voorheen was Jordan een eeuwige vrijgezel, die dezelfde weg op leek te gaan als de oudere lesbische vrouw die hen de bar had nagelaten. Ze beseft dat ze dat absoluut niet wil en kiest ervoor om het voorbeeld te volgen van twee homoseksuele vrienden, die samen met hun zoontje het perfecte gezinnetje zijn. Uiteindelijk beslissen het koppel zelfs om ook nog een eigen kindje te krijgen. Ouderschap scheidt hier dus het kaf van het koren.

Conclusie

Alleen wie past binnen het keurslijf van de homonormativiteit, krijgt zijn happy end. Hierdoor vallen LGBTQ+-personen die zich hier niet aan willen of kunnen aanpassen uit de boot. Het gaat dan bijvoorbeeld om transgender personen, personen zonder kinderwens, personen met een beperking... Om een lesbienne volgens het (romance)boekje te zijn, bestaan er dus strikte voorwaarden. De inclusie die de representatie van lesbische ouders in de populaire literatuur doet vermoeden, blijkt uiteindelijk niet de gedroomde acceptatie van alle genderidentiteiten te behelzen. Ook in een schijnbaar onschuldig en commercieel genre als de romance worden bepaalde normen opgedrongen die inclusie juist bemoeilijken.