Duurzaam veranderen in het onderwijs: peace of cake?

Monia Van Damme

Herinner jij je nog je lessen Frans in de middelbare school? In welke taal werden ze gegeven? Sprak je leraar Frans of gingen de lessen in het Nederlands door?

Aan de slag in een Nederlandse schoolcontext

Vorig jaar trok ik naar Nederland, waar ik een jaar woonde en werkte als leraar Frans. Ik kwam er in een fijn lerarenteam terecht. Al gauw viel me op dat de lessen Frans er helemaal anders aan toe gingen dan wat ik gewoon was in België. De nadruk op passieve kennis (begrijpen) in plaats van actieve kennis (zelf praten en schrijven) was vooral te wijten aan de opbouw van het staatsexamen. Bovendien is het belang van het vak Frans in Nederland veel minder duidelijk dan in België: er wordt noch in eigen land, noch in de buurlanden Frans gesproken. Als Nederlanders massaal naar Frankrijk op reis gaan, dan kiezen ze voor campings die uitgebaat worden door Nederlanders. De motivatie van de leerlingen voor het vak is dus niet groot. Docenten gaven hun lessen Frans voornamelijk in het Nederlands. Daar wilden ze als team graag verandering in brengen. Ze droomden van didactisch sterkere lessen waarin ze meer en doelgerichter Frans spreken. Ze hadden in het verleden al enkele goede voornemens genomen die telkens uitdoofden.

Hoe maak je zo’n verandering duurzaam? 

Ik stelde een kernteam samen waarin we brainstormden en een onderzoek opzetten binnen de vakgroep. Welke zaken belemmeren ons om Frans te gebruiken voor de klas? Wat hebben we nodig om hier sterker in te worden? Welke kleine stappen kunnen we eerst zetten en welke doelen willen we op lange termijn bereiken?

Eigen initiatieven

Zelf namen we enkele initiatieven. We gaven onszelf enkele weken de tijd om zelf opgestelde lijsten met sleutelzinnen uit te testen in de klas en te evalueren. We gingen ook bij elkaar in de les observeren om ideeën te stelen. Hierbij liepen sommige leraren tegen een drempel aan: de deur openzetten voor andere collega’s is blijkbaar geen evidentie. Het werken aan een andere didactiek in de lessen Frans impliceerde dus een cultuurverandering in het team.

Professionalisering

Deze acties hadden vooral als resultaat dat leerkrachten bewuster werden van hun didactiek. Maar dat maakte nog niet dat ze sterker werden in het gebruik van het Frans. We kwamen er samen achter dat we hiervoor een externe expert nodig hadden. Een vakbekwame buitenstaander die voor een dwingende factor zorgde. Een stok achter de deur voor iedereen, zodat onze initiatieven niet vrijblijvend bleven. Alleen zo konden we de verandering duurzaam maken.

Met het kernteam spraken we ons netwerk aan en zo konden we contact leggen met Sebastiaan Dönszelmann, een vakdidacticus aan de universiteit van Amsterdam die jarenlang onderzoek deed naar het gebruik van de doeltaal tijdens lessen vreemde talen. In het team ontstond een groot verlangen om met hem aan de slag te gaan. Met dat verlangen ontstond ook de intrinsieke motivatie om gezamenlijk te werken aan een nieuwe doeltaaldidactiek: de need of urgency (verandernood nvdr) was een feit. 

En de olievlek breidde zelfs uit: ook docenten Duits en Engels werden warm voor het professionaliseringstraject. Op die manier konden we werken aan een aanpak die zowel in de lessen Frans, Duits en Engels gehanteerd werd die voor alle leerlingen van alle jaren herkenbaar was.

Ups en downs

Er ontstond dynamiek en enthousiasme in het team. Sebastiaan Dönszelmann werd geboekt om hetzelfde schooljaar nog training te komen geven aan de docenten Frans, Duits en Engels. Maar bij elk leerproces ga je door een leerkuil, en dat was hier niet anders. De gewoontes die de leraren al jaren hadden en waar ze zich sterk in voelden, werden nu in twijfel getrokken. Een moeilijk punt in het proces, waarbij doorzetten en elkaar motiveren van groot belang is: collectief leren. En daarbij was mijn rol als schoolontwikkelaar heel belangrijk.

Resultaten

Wat heeft het veranderproces voor dit team juist opgeleverd? Ten eerste denken de leraren bewuster na over hun lespraktijk en hebben ze meer kennis over de leereffecten bij leerlingen bij de inzet van de doeltaal. Doordat het thema onder de aandacht gebracht werd op school, zijn ook de leraren Duits en Engels gesensibiliseerd. De vakgroep Frans hoopt dit schooljaar weer middelen te krijgen om de nascholing door Sebastiaan Dönszelmann verder te zetten. In ieder geval staat het item weer bovenaan de prioriteitenlijst en wordt de collegiale visitatie (klasbezoeken bij elkaar nvdr) verder gestimuleerd. Er zijn nog doelen op lange termijn, zoals het opstellen van een schoolbrede leidraad voor de lessen vreemde talen.

Als een dirigent!

Dit veranderproces heb ik intens met het team beleefd. We verlangden samen naar een professionalisering voor het hele team en vierden succesmomenten. Maar we spartelden ook door moeilijke periodes waarop we even de motivatie kwijt raakten. Zowel de leraren als ikzelf als procesbegeleider moesten regelmatig uit onze comfortzone komen. Een bewogen rit, waarbij ik hard gewerkt heb om aan elke leraar wat meer eigenaarschap te geven. In mijn bachelorproef vergelijk ik dit met een dirigent die tracht om zichzelf overbodig te maken voor zijn orkest. Dat zou ervoor moeten zorgen dat het muziekstuk een volledige interpretatie van het orkest is, graag gespeeld wordt, en ook gespeeld wordt als de dirigent er niet is. De komende schooljaren zal blijken of dat gelukt is.  

Nederland vs België

De vergelijking van twee onderwijsculturen was ongelooflijk boeiend, zowel voor mij als voor het team. Het uitwisselen van ervaringen en visies maakte ieder van ons rijker als persoon en als professional.

Deze bachelorproef realiseerde ik in het kader van de bachelor-na-bachelor Schoolontwikkeling. Het werk leest als een trein en inspireert anderen om te werken aan een duurzame verandering. Of het nu gaat om de lessen Frans of om iets helemaal anders en of je nu een verandering doorvoert in een Belgisch of in een Nederlands team, de principes zijn overal dezelfde!

En zo hoop ik op een dag terug te keren naar die school in Nederland en een les Frans mee te volgen die in het Frans gegeven wordt!