70 jaar eten op CM kamp: van eten wat de pot schaft tot menu's op maat

Kazou, Jeugd & Gezondheid en Preventieve Luchtkuren, zijn namen die bij Vlamingen van diverse leeftijden herinneringen oproepen aan zomerse vakantiekampen of winterse skioorden. Maar hoe zat het met het eten op die kampen? Ondanks de huidige belangstelling voor alles wat eten en koken aangaat is het onderzoek naar wat jongeren voorgeschoteld krijgen tijdens groepsvakanties nog voor een groot deel onontgonnen terrein. Samen met mijn persoonlijke interesse In de cultuurgeschiedenis in het algemeen en de voedingsgeschiedenis in het bijzonder vormde dat een interessant uitgangspunt voor mijn meesterproef. Hierin vroeg ik mij af wat er tijdens de jongerenvakanties van CM op tafel kwam, hoe dat in de loop van de tijd veranderde, wat de oorzaken waren van die veranderingen en waarin de eigenheid lag van de CM eetgewoontes. In de archieven van plaatselijke CM ziekenfondsen, maar vooral in het Kadoc in Leuven vond ik meer dan voldoende documentatie, die ik daarna nog aanvulde met informatie uit interviews. 

Met de ziekenkas op vakantie

Met een regentschapsbesluit uit 1946 kregen de mutualiteiten toelating om bijdragen te innen voor de organisatie van preventieve luchtkuren. Doelstelling was de in de oorlog verzwakte jeugd een op gezondheid gerichte ontspanning aan te bieden. Binnen CM gingen enkele Mechelse pioniers aan de slag en in 1947 was de eerste binnenlandse vakantie voor 1400 dertien- en veertienjarigen een feit. Op 17 juli 1949 reisden voor het eerst 1100 jongens uit de regio’s Turnhout en Mechelen  naar Zwitserland. In de Mechelse overdekte fruithal zette CM een groots afscheidsfeest op het touw. Na afloop stapten de jongeren met de legendarische kartonnen dozen in stoet naar het station tussen een haag van ouders en honderden toeschouwers.

Een lange treinreis bracht de veertienjarigen naar het bergdorp Melchtal, waar de Zwitserse vlag, de Belgische driekleur en de Vlaamse Leeuw boven de gewezen legerpaviljoenen wapperden. De keuken en de refters namen samen  drie paviljoenen in beslag. De inrichting van de verblijfs- en slaapkwartieren van de jongeren en hun begeleiders was sober maar functioneel. Er waren speelzalen, slaapzalen, stortbaden en waskamers. ‘s Morgens trokken de kinderen in rijen naar de mis en daarna naar de refter. Het activiteitenprogramma bestond vooral uit openluchtspelen en bergwandelingen. Later die zomer kregen ook 1154 veertienjarige meisjes de kans om Melchtal te leren kennen.

 Een halve liter melk, tafelbier, veel patatten en een halve kilo brood per dag

Op tafel moest krachtige, overvloedige en gezonde voeding komen. Met ‘goestingskes’ werd geen rekening gehouden. Dat was de filosofie achter de richtlijnen van de verantwoordelijken van de dienst Preventieve Luchtkuren. De keuken was ‘van bij ons’ en Belgische vrijwilligers stonden achter de kookpotten. Aardappelen en brood vormden de hoofdbestanddelen van het menu. Zo verorberden de Belgische jongeren  in de vakantiecentra in Zwitserland anno 1965 zevenhonderd tot twaalfhonderd  kilo brood per dag. Maar fruit en groenten mochten niet ontbreken. De exploitanten en koks van de centra kregen regelmatig de opmerking dat ze voor de nodige afwisseling moesten zorgen. Het ontbijt bestond uit voornamelijk witbrood met kaas, charcuterie en confituur of siroop als beleg. Hierbij werd koffie of melk gedronken. Bij de warme middagmaal tijd kwam er soep op tafel, zo’n driehonderd gram aardappelen en groenten, zeventig tot honderd gram vlees of vis en een dessert. Eenmaal per vakantieperiode waren er frieten. Het aanbod van drank bestond uit water, limonade of grenadine en licht alcoholische (!) tafelbier.

Als vieruurtje was er afwisselend gebak en fruit. ’s Avonds werd een koude groenteschotel, vergezeld van aardappelen of brood, of een warm melkgerecht geserveerd.

Van Preventieve Luchtkuren tot Kazou

In de nasleep van mei 1968 deed zich een koerswijziging voor in de tot dan toe strikt hiërarchische structuur van de dienst Preventieve Luchtkuren. De vrijwilligers vroegen en kregen inspraak en er ontstond ruimte voor experimenten. Met de nieuwe naam ‘Jeugd & Gezondheid’ kwam er vanaf 1971 een uitgebreider en themagericht vakantieaanbod. Vanuit culinair opzicht deed de grootste verandering zich voor in de jaren negentig. Niet alleen werden de vakanties gemengd, ze werden ook kleinschaliger. Formules met kookouders, technische kookploegen en hun eigen potje kokende vakantiegangers vonden vanaf dan hun plaats in het aanbod, naast het bestaande volpension en de massakeuken van de grote vakantiecentra.

In 2006 werd Jeugd & Gezondheid omgedoopt tot Kazou. Samen met de naamsverandering kwamen er nieuwe bestemmingen en formules zoals glamping, het met glamour kamperen in luxetenten.  Waar in de jaren 1950 en 1960 het motto ‘eten wat de pot schaft’ gold, kwamen er nu keuzemenu’s met speciale aandacht voor vegetariërs, jongeren met allergieën of andere ziektebeelden. Tijdens vakanties in halfpension mochten de adolescenten kiezen wat ze aten in hun lunchpauze.

Gevarieerder menu’s, ongewijzigde doelstellingen

Het klassieke Belgische maaltijdpatroon bestaande uit een ontbijt, een warme maaltijd met soep, aardappelen, groenten en vlees of vis, een versnapering als vieruurtje en een koude of warme avondmaaltijd hield in de jongerenvakanties van CM lang stand.  De introductie van nieuwe gerechten gebeurde maar geleidelijk.

Tijdens een vakantieperiode in juli 1973 in het Nederlandse Ossendrecht kwamen naast de klassiekers een aantal ‘nieuwigheden’ op tafel zoals chocopasta, zalmsalade, rosbief, kroketten, ossenstaartsoep en een eerste ‘exotisch’ gerecht: Hongaarse goulash. Van pasta’s of frisdranken was  nog  geen spoor. Negen jaar later, in 1982 in Heer-sur-Meuse, vertoonde het culinair landschap al iets meer verandering. De spaghetti deed definitief zijn intrede en minstens eenmaal per vakantieperiode was er een barbecue. Met hun zakgeld konden de vakantiegangers frisdranken zoals Cola, Fanta en Sprite aankopen in de bar.

De kleinschaliger vakanties vanaf de jaren negentig, waar technische kookploegen of de jongeren zelf  de maaltijden verzorgden, vertoonden een grotere culinaire variatie. Er waren nieuwe recepten zoals wokschotels en wraps, maar ook  soep en pastagerechten bleven in de smaak vallen. Ondanks al de veranderingen verschillen de huidige basisrichtlijnen vanuit de leiding van Kazou: - zorgen voor evenwichtige, gevarieerde en gezonde maaltijden – weinig van de doelstellingen uit de beginperiode.  Een bewijs temeer dat CM, naast haar verdiensten als grootste ziekenfonds, altijd al het DNA had van een gezondheidsfonds.