Een klas vol EF's!

Een klas vol EF's

Waar zit jij toch met je hoofd vandaag?'

Een zin die u ook bekend voorkomt? Het brein is een zeer ingewikkeld orgaan. Soms kan er dan ook eens iets niet lopen zoals anderen of jijzelf wil. Iedereen kan eens in de war zijn of iets vergeten. Ook bij kinderen in de klas is dit zo. Maar wat in de hersenen zorgt er nu precies voor dat kinderen juist beter bij de les blijven en hoe kan dit getraind worden? In dit artikel bespreek ik interessante vragen waar ik in mijn onderzoek probeerde een antwoord op te vinden.

De dirigent van de hersenen

Als we ons gedrag willen sturen en doelgericht taken willen aanpakken, dan hebben we onze executieve functies nodig. Of anders gezegd: executieve functies zijn de dirigent van een groot orkest. Zoals de dirigent regelt dat de verschillende muzikanten van een orkest afgestemd op elkaar spelen, zo zijn de executieve functies de regelfuncties van de hersenen om ons gedrag te sturen om zo doelgericht gedrag te creëren. De 11 EF’s zijn:

• Responsinhibitie
• Werkgeheugen
• Emotieregulatie
• Volgehouden aandacht
• Taakinitiatie
• Planning/prioritering
• Organisatie
• Timemanagement
• Doelgericht doorzettingsvermogen
• Flexibiliteit
• Metacognitie

De EF-training

Wanneer we het woord executieve functies zeggen aan een kind, zal hij of zij hoogstwaarschijnlijk je even vreemd aankijken. Dit leek mij een zeer groot obstakel om eerst te verwijderen tijdens mijn onderzoek. De kinderen moesten zich eerst bewust worden van de eigen executieve functies. Maar hoe doe ik dit? Dit werd dan ook een deelvraag van het onderzoek. Eenmaal de kinderen weten wat de EF’s zijn, kunnen er activiteiten ingezet worden om deze EF’s te verbeteren. Natuurlijk is nu de vraag welke activiteiten hier goed voor zijn. Dit werd dan ook de kern van mijn onderzoek. Daarnaast onderzocht ik ook welke spellen hier voor kunnen ingezet worden.

Als leerkracht is het dus zeer interessant om te weten hoe je dit nu kan aanpakken. Ook als ouder kan je je kind helpen bij het trainen van de EF’s. Op die manier zal een kind doelgerichter kunnen werken.

Om een antwoord te vormen op mijn vragen, voerde ik twee ontwerpweken uit. Hierbij focuste ik me op 3 EF’s: doelgericht doorzettingsvermogen, volgehouden aandacht en metacognitie. Tijdens de ene week lag de focus aan het bewust maken van de EF aan de hand van activiteiten.

Deze activiteiten werkte ik per graad uit in een handleiding voor leerkrachten. Bij de eerste graad wordt er vooral visueel gewerkt. Zo ging ik aan de slag met 3 personages: Rik de Doorzetter, Kim Aanwezig en Pablo van der Spiegel. Hierbij wordt er dan een kringgesprek gehouden. Zo wordt de term executieve functies niet gebruikt, maar zijn de kinderen wel mee met wat de 3 EF’s zijn aan de hand van deze personages.

Ook voor de tweede graad zijn enkele activiteiten aanwezig in de handleiding. Een voorbeeld hierbij is een hoekenwerk waarbij de leerlingen aan de slag gaan met hun EF’s aan de hand van opdrachtjes waarbij ze een bepaalde EF moeten inzetten. Daarna wordt er ook altijd besproken hoe dit verliep om zo te ontdekken bij wie de EF’s al goed ontwikkeld zijn en bij wie ze nog wat meer oefening nodig hebben.

Natuurlijk werd ook de derde graad niet vergeten. Deze kinderen zijn al wat ouder waarbij de moeilijke term executieve functies al wat meer behapbaar is. Een activiteit die hier een groot succes was, was de EF-auto. Dit is een activiteit waarbij de leerlingen onderdelen van een auto bij de juiste EF moeten plaatsen. Door de visuele ondersteuning, kunnen de kinderen de termen sneller en efficiënter een plaats geven en koppelen aan hun voorkennis.

Alle activiteiten werden dan ook telkens twee keer uitgetest. Na de eerste keer werden de werkpunten aangepast om de activiteit nog beter te maken.

Aan de hand van deze handleiding kan er in de klas gewerkt worden aan de EF. Deze handleiding staat niet vast en kan aangepast worden zoals de leerkracht dat zelf wil.

Tijdens de tweede week werd de focus dan gelegd op spellen die ingezet kunnen worden om de kinderen op een speelse manier aan hun EF te laten werken. Hiervoor werkte ik dan ook twee bordspellen uit. Het ene spel voor de onderbouw en het andere voor de bovenbouw. Beide spellen werkten op dezelfde manier. Ze kunnen vergeleken worden met een ganzenspel. Wanneer je op een bepaald vakje terecht komt, moet je iets doen.

Bij de uitgewerkte spellen was dit ook het geval, alleen hadden de opdrachten uiteraard te maken met de executieve functies. De opdrachten zijn aangepast naar het niveau van de kinderen. In de bovenbouw zijn de opdrachten dan ook een pak moeilijker dan die van de onderbouw. Enkele voorbeelden van opdrachten uit het spel van de bovenbouw zijn:

Eindresultaat

De vraag is nu natuurlijk of het onderzoek een positief resultaat heeft. Kunnen de EF’s van kinderen in de lagere school effectief getraind worden aan de hand van activiteiten?

Dit kan zeker! Toch is het heel belangrijk om de kinderen eerst en vooral bewust te maken van wat de EF’s zijn en hoe ver zij zelf staan met de EF’s. Dit kan aan de hand van activiteiten uit de handleiding die ik opstelde. Ook spellen zijn een zeer leuk gegeven om op die manier aan de slag te gaan met EF’s. Het is leuk en de kinderen leren of herhalen wat de EF’s zijn. Door gerichte vragen te stellen, kan je de kinderen zo sturen om echt na te denken over hun EF’s en hoe ze die kunnen verbeteren.

Even alles op een rijtje

Kinderen leren niet allemaal op dezelfde manier. Zoals vermeld ligt dit vooral aan de hersenen, meer specifiek aan de EF’s. Aan de hand van activiteiten kunnen deze EF’s verbeterd worden. Hierbij is het belangrijk dat de kinderen weten wat de EF’s zijn en hoe goed hun eigen EF’s ontwikkeld zijn. Daarna kan er gewerkt worden aan het beter maken van de EF’s die nog moeilijk zijn voor de kinderen. Hierbij zijn spellen een zeer leuke en interessante tool.

Bronnen:

Dawson, P., & Guare, R. (2019). Slim maar... Help kinderen hun talenten benutten door hun executieve functies te versterken. Amsterdam: Hogrefe.

Malfait, C. (2020). Groeien in executieve functies. Hoe? Zo! Tielt: Lannoo.

Copper-Kahn, J., & Foster, M. (2013). Executieve functies versterken op school: een praktische gids voor leerkrachten. Amsterdam: Hogfere.