Eenzaamheid bij jonge Chinese arbeidsmigranten in Shanghai
“Ik heb het gevoel dat Shanghai een heel leuke stad is, maar wel ontzettend groot. Soms heb ik het gevoel dat deze plek te groot is en dat ik zo ver weg ben van iedereen. Ik vind het zo moeilijk om met iemand af te spreken.”
Dit citaat is afkomstig van een personage uit de populaire Chinese serie ‘Niets dan dertig’ (sanshi eryi 三十而已), genaamd Wang Manni. Met tranen in haar ogen vertelt ze over haar zoektocht naar een beter leven. Enkele jaren terug verliet ze haar geliefde platteland met als enige hoop beter werk te vinden in Shanghai. Echter, ze verloor haar vertrouwde sociale netwerk en moet zich aanpassen aan een harde nieuwe realiteit. Ze weerspiegelt het gevoel van miljoenen arbeidsmigranten in Shanghai die de onderzoeksgroep vormt van deze thesis. Concreet exploreert het huidig onderzoek het onzichtbare gevoel van eenzaamheid bij jonge Chinese arbeidsmigranten.
In de huidige samenleving draait het leven om netwerken en toch lijkt een aanzienlijk aantal mensen zich eenzaam te voelen, ook in grootsteden. Zo heeft deze thesis eenzaamheid onderzocht vanuit een sociaal-cultureel perspectief. Dit wilt zeggen dat de klemtoon ligt op de invloed van de omgeving op eenzaamheid. De doelstelling van deze thesis is om aan de hand van een kwantitatief onderzoek een antwoord te vinden op de vraag: hoe vaak komt eenzaamheid bij verschillende socio-demografische groepen voor en hoe verhoudt dit zich tot de sociale steun van vrienden, familie of een bijzonder iemand?
Eenzaam zijn = alleen zijn?
Veel academici binnen onderzoek naar eenzaamheid maken niet meteen de associatie met alleen zijn. Eenzaamheid is eerder een waargenomen tekort aan communicatiemogelijkheden op elk gebied (d.w.z. sociaal, emotioneel, professioneel, enz.), zowel in kwantiteit als in kwaliteit (Peplau & Perlman, 1998; Jung, 1961; Yang, 2019). Bijgevolg kan je je eenzaam voelen wanneer je de zaken die jij belangrijk acht niet kan communiceren, of wanneer je bepaalde opvattingen hebt die anderen niet begrijpen. Dit kan men ook ervaren in een grote menigte of gewoon binnen een gezin, op school of op het werk, waar je je niet verbonden voelt met de anderen.
Eenzaamheid kan dus niet louter vanuit een psychologisch perspectief bestudeerd worden. Sociale en culturele factoren maken dit fenomeen nog complexer. Daarbij heeft eenzaamheid ook ernstige sociale gevolgen, zoals zelfmoord(gedachten) en een laag vertrouwen in de ander, waardoor het een probleem vormt voor de samenleving als geheel.
Wat China uniek maakt:
Volgens veel onderzoekers is China een collectivistische eerder dan een individualistische samenleving: is er dan ook minder eenzaamheid? Individuen met geïnternaliseerd collectivisme lopen echter een groter risico om zich eenzaam te voelen wanneer de sociale behoeften niet bevredigd worden. Vervolgens is het concept 'gezicht' (mianzi 面子) van groot belang in de Chinese cultuur: de zogenaamde mianzi staat voor het beeld dat iemand denkt te hebben zoals het wordt gezien door de ogen van anderen. Daardoor heerst er een sociaal stigma en schaamte rond het onderwerp mentale gezondheid. Hoewel deze factoren niet uitsluitend een onderdeel zijn van de Chinese cultuur, zijn ze er sterker in verankerd dan in westerse culturen.
Daarnaast heeft China een uniek huishoudregistratiesysteem (hukou 户口): dit systeem identificeert de woonplaats van elk individu, dus je kan ofwel een landelijke ofwel een stedelijke hukou hebben. Als gevolg zijn de stedelijke sociale voorzieningen exclusief voor zij met een stedelijke hukou, zoals huisvesting, pensioenen en toegang tot mentale gezondheidszorg. Met andere woorden, dit systeem maakt de arbeidsmigranten in de stad economisch en sociaal inferieur aan de stadsbewoners. Meer nog, de samenleving beschouwt hen vaak als ‘outsiders’ en kampen ze met een onzekere identiteit, gebrek aan samenhorigheid en ook eenzaamheid. Zoals vermeld, Wang Manni is slechts één van de zovelen.
Tot slot heeft het moderne China grote veranderingen ondergaan in de afgelopen veertig jaar. Vooral de eenkindpolitiek die van kracht was van 1978 tot 2014 heeft een eenzame generatie in China gecreëerd. De eenkindpolitiek zorgde niet alleen voor een afname van de bevolking, maar leidde ook tot een dalend vruchtbaarheidscijfer en eenzame ouders. Bovendien hebben de mensen die enig kind zijn van deze generatie onvoldoende interactie met hun leeftijdsgenoten. Daardoor hebben ze bepaalde cruciale sociale vaardigheden niet kunnen ontwikkelen. Omdat hun ouders het druk hadden met werk, zijn ze vaak opgevoed door hun grootouders, met wie ze generatiekloven ervaren. Zo dragen stress, frustraties en het niet kunnen communiceren allemaal bij aan eenzaamheid.
Ver-van-mijn-bed-verhaal?
Het onderzoek in de thesis bestond uit een enquête in het Chinees met algemene socio-demografische vragen en bestaande meetschalen voor eenzaamheid (Social and Emotional Loneliness Scale for Adults) en sociale steun (Multidimensional Scale for Perceived Social Support). Deze enquête werd verspreid via de Chinese sociale media applicatie, WeChat, onder 70 jonge arbeidsmigranten tussen 18 en 30 jaar in Shanghai. De resultaten wezen erop dat 71,4% van de participanten hoog scoorden op eenzaamheid (>38/105). Daarnaast waren er geen duidelijke genderverschillen in eenzaamheid en vrijgezellen voelden zich eenzamer dan zij in een relatie. De grootste bevinding was dat steun van een bijzonder iemand (zoals een zielsverwant of partner) een sterkere positieve invloed had op eenzaamheid dan steun van familie en vrienden.
Het sociaal stigma rond mentaal welzijn, een uniek hukou-systeem en de eenkindpolitiek maken inderdaad China uniek in het eenzaamheidsverhaal. De samenhang in de maatschappij is echter ook van groot belang voor een eerder individualistische samenleving zoals in België. In het moderne China lijkt men een andere betekenis toe te kennen aan het universele fenomeen van eenzaamheid. Tian Xiaoming (2011) betoogt dat een zekere mate van vervreemding tussen individuen nodig is om competitie en groei in stand te houden. Los van onze behoefte aan sociale relaties en interpersoonlijke communicatie, kan eenzaamheid ruimte creëren om onafhankelijk en autonoom te leven. De manier waarop de jonge generatie die ervaren heeft gevolgen voor copingstrategieën (zoals via sociale media of informele psychotherapie omgaan met eenzaamheid) en daar kunnen wij ook van leren. We kunnen eenzaamheid niet volledig uitroeien, maar we kunnen op z’n minst ons meer bewust zijn van dit fenomeen.
