Verpleegkundigen tewerkgesteld in de kritische zorg: de balans tussen fysieke en mentale blootstelling en werk-gerelateerde gezondheid

De gezondheid van verpleegkundigen tewerkgesteld in de kritische zorg wordt op de proef gesteld door fysieke, emotionele en mentale werkactiviteiten, ongunstig patiëntengedrag en een slechte kwaliteit van de werktijd. Hierdoor gaan dergelijke zorgprofessionals zelf actief op zoek naar manieren om gezondheidsklachten te voorkomen, waarbij men beroep doet op sociale steun, werkcontrole, werkmiddelen, beloningen en lichaamsbeweging in hun vrije tijd. Dat blijkt uit een analyse van zes bevragingen met 27 Vlaamse verpleegkundigen tewerkgesteld op de spoedgevallendienst, de intensieve zorgafdeling en de beroerteafdeling.

Wereldwijd wordt het verpleegkundig beroep gekenmerkt door een veeleisend takenpakket. Dit kan leiden tot gezondheidsklachten, verminderde huwelijks- en levenstevredenheid, ziekteverzuim en hoge kosten voor de maatschappij. Daarnaast heeft de verpleegkundige beroepsbevolking te kampen met personeelstekorten als gevolg van het verminderd aantal mensen dat het verpleegkundig beroep instroomt, de vergrijzende beroepsbevolking en het toenemende aantal verpleegkundigen dat met vervroegd pensioen gaat. Immers, verpleegkundigen tewerkgesteld in de kritische zorg werken in een uitzonderlijk veeleisende omgeving waardoor ze geconfronteerd worden met een hoger risico op het ontwikkelen van gezondheidsklachten dan hun collega’s in de algemene ziekenhuisverpleging. Maar hoe ervaren deze verpleegkundigen dergelijke blootstelling aan veeleisende werkactiviteiten en bovendien, wat zijn de sociale en psychologische processen waar ze beroep op doen om de gevolgen van deze blootstelling te verzachten? Dit masterproefonderzoek trachtte een antwoord te formuleren op deze vragen door Vlaamse verpleegkundigen tewerkgesteld op de spoedgevallendienst, de intensieve zorgafdeling en de beroerteafdeling te bevragen via groepsinterviews.

Het topje van de ijsberg: slechts het begin van het verhaal

De verpleegkundigen beklemtoonden dat het gaat om een EN-EN verhaal. Enerzijds worden deze zorgverleners blootgesteld aan meerdere mentale en fysieke werkactiviteiten en anderzijds ervaren ze een tekort aan autonomie over het eigen takenpakket en sociale steun van leidinggevenden en/of collega’s. Zo moeten verpleegkundigen tijdens een reanimatie op een niet-ergonomische manier borstmassage geven, continu meedenken met de arts om de patiënt opnieuw buiten levensgevaar te brengen, veel medische orders verwerken en tegelijkertijd emotionele steun bieden aan de naasten. Aanvullend hierop krijgen dergelijke verpleegkundigen ondertussen medische orders voor de andere patiënten waar ze alsook verantwoordelijk voor zijn. Verder vertelt het verhaal van een aantal verpleegkundigen dat zo’n situatie nadien vaak gepaard gaat met verbale en/of fysieke agressie, doordat andere patiënten langer moeten wachten omdat al het beschikbare zorgpersoneel bezig is met die ene patiënt in levensgevaar. Met dergelijke werkactiviteiten moeten verpleegkundigen omgaan terwijl ze zich niet ondersteund voelen door hun leidinggevenden en ze geen autonomie ervaren over het eigen takenpakket. Bovendien offeren deze verpleegkundigen zich continu op om tijdens hun vrije tijd bijscholingen te volgen, om te helpen op andere verpleegafdelingen door personeelstekorten, om mentaal om te gaan met onvoorspelbare uurroosters en om toch te werken wanneer ze zich ziek voelen. “Onlangs kwam een collega werken met veel pijn, wat een niersteen bleek te zijn. Ze zat in de keuken met een infuus met pijnstillers en begon anderhalf uur later te werken”, aldus een deelnemer van dit onderzoek.

De stille gezondheidsklachten die aandacht verdienen

Verpleegkundigen die veel zware lasten tillen, werken in onnatuurlijke lichaamshoudingen, of repetitieve taken uitvoeren lopen meer risico op lage rugpijn en nek- en schouderpijn. Aanvullend ervaarden de deelnemers vaak urineweginfecties door niet te drinken tijdens hun werktijd of door het uitstellen van het plassen door de hoge werkdruk. Bovendien gaven enkele deelnemers aan dat hun atypische werktijden kunnen leiden tot onregelmatige en ongezonde eetpatronen, met onbedoelde gewichtstoename tot gevolg. Tenslotte kampten de participanten met slaapstoornissen als gevolg van onregelmatige werktijden.

Verpleegkundigen gaven aan dat ze moeite hadden om zich mentaal los te koppelen van stressvolle situaties wanneer er kinderen of familieleden bij betrokken waren, door het grote aantal opeenvolgende werkdagen, de continu veranderende werkomgeving, het uitdagende uurrooster en de aanzienlijke mate van flexibiliteit die van deze verpleegkundigen wordt geëist. Dit gebrek aan loskoppelen met het werk droeg bij aan een verminderde slaapgezondheid, emotionele uitputting, concentratiestoornissen, alcoholgebruik en werk-gezin interferentie. Door deze interferentie waren deelnemers niet in staat om voor hun kinderen te zorgen, om huishoudelijke taken uit te voeren en om tijd met hun gezin door te brengen. Hierdoor ervaarden de verpleegkundigen stress, emotionele uitputting, concentratiestoornissen en verminderde huwelijkstevredenheid. Dergelijke emotionele uitputting en stress resulteerden in onbedoeld gewichtsverlies, een verhoogde hartslagfrequentie, chronische vermoeidheid, verhoogde spierspanning en migraine. Hierdoor zien verpleegkundigen zich vaak niet meer in staat om tot op hogere leeftijd hun huidige job te blijven uitvoeren en denken ze eraan om het verpleegkundig beroep te verlaten.

Strategieën voor een gezonde werkomgeving

De deelnemende verpleegkundigen haalden aan dat autonomie over het takenpakket en sociale steun van een leidinggevende en/of collega’s gunstig kunnen zijn om gezondheidsklachten te voorkomen. Daarnaast beaamden enkele deelnemers dat er veel middelen in de werkomgeving ter beschikking zijn om patiënten te positioneren. Tenslotte beschouwden de verpleegkundigen de dankbaarheid van de patiënten, hun loon, gelijke sociale voordelen, opgroeimogelijkheden binnen het verpleegkundig beroep en de verkregen vrije tijd als bevorderend om de vereiste inspanningen op het werk aan te kunnen.

Voor wat de preventie van gezondheidsklachten betreft, raadt het onderzoeksteam leidinggevenden aan om hun personeel van voorwaartse en snel roterende uurroosters te voorzien. Dit betekent dat verpleegkundigen binnen hun uurrooster starten met vroegdiensten, om vervolgens respectievelijk laatdiensten en nachtdiensten uit te voeren. Dit zou eenzijdigheid van het beroep voorkomen, het teamwerk bevorderen en de werk-gezin balans gunstig beïnvloeden. Bovendien moeten leidinggevenden hun personeel vertrouwen en hen van werkzekerheid, transparante communicatie, autonomie over het takenpakket en sociale steun voorzien, zodat de veeleisende werkactiviteiten minder intens ervaren worden. Tenslotte moet de ononderbroken hersteltijd tussen opeenvolgende diensten gerespecteerd worden.

Conclusie

Dit masterproefonderzoek stelt vast dat de gezondheid van verpleegkundigen tewerkgesteld in de kritische zorg bedreigd wordt door een complexe interactie van veeleisende werkactiviteiten. Toekomstige studies moeten daarom de modererende rol van psychosociale en organisatorische factoren in meer detail onderzoeken. Concluderend beveelt dit onderzoek de ontwikkeling van een werkomgeving aan waarin de verpleegkundige centraal staat door te zorgen voor flexibele uurroosters, een ononderbroken hersteltijd en positief management. Hierdoor kunnen verpleegkundigen tewerkgesteld in de kritische zorg langer én bovendien gezond tewerkgesteld blijven.