An eye in the sky is watching you

Inleiding

Op een zonnige dag wandelt u door de straten en als u opkijkt, ziet u een klein stipje in de lucht, net een vogel die zich niet lijkt te verplaatsen. Realiseer u dat dit stipje een drone kan zijn die vanop grote afstand haarscherpe beelden van u als persoon kan maken.

Drones in de strijd tegen terrorisme of als moordmachine

Brussel wordt in de volksmond wel eens “de hoofdstad van Europa” genoemd. Deze titel heeft ze te danken aan de concentratie van Europese en internationale politieke instellingen in het hartje van Brussel. Hieronder vallen bijvoorbeeld de hoofdzetels van enkele EU-instellingen, zoals de Europese Commissie, de Raad van de Europese Unie, en de tweede zetel van het Europees Parlement, alsook het hoofdkwartier van de NAVO. Er dient dus niet verder benadrukt te worden dat onze hoofdstad een ontmoetingscentrum is voor de politieke top, zowel op Europees als internationaal vlak.

De concentratie van deze instellingen gaat uiteraard gepaard met verhoogde veiligheidsrisico’s op aanslagen op politiekers, de gebouwen in de zogenaamde “Europese wijk”, en bijeenkomsten. Een nieuwe razend actuele dreiging in dit kader vormen drones. Drones zijn vanop afstand bestuurde kleine vliegtuigjes waaraan je een lading kan koppelen. Veelvoorkomende ladingen zijn: fotocamera’s en videoapparatuur, maar voor mensen met slechte bedoelingen is het ook mogelijk om hieraan een bom te bevestigen, die de bestuurder vanop afstand kan laten ontploffen. Drones bestaan in alle prijscategorieën, maar tegenwoordig kan men al een kleine speelgoeddrone kopen in de prijscategorie van 20 tot 2000 euro.

Het recentelijk voorval in Caracas van de poging tot moordaanslag op Venezolaanse president, Maduro, zit nog vers in ons geheugen. Hierbij werden er verschillende drones, uitgerust met bommen, gebruikt om de president van het leven te beroven tijdens een toespraak op de nationale tv-zender. De poging mislukte echter, maar creëerde wel de gewenste angst. Het incident werd wereldwijd opgepikt door verschillende nieuwszenders. Door dit voorval werden terroristische aanslagen met goedkope speelgoeddrones, die elk individu simpelweg in de dichtstbijzijnde mediamarkt kan gaan kopen, realiteit voor velen. Dit scenario beperkt zich niet tot de laatste nieuwe actiefilm in de bioscoop.

Het besef van de impact en de omvang van de dreiging van drones voor kwaadwillige doeleinden groeit onder de bevolking, zoals dit al enkele jaren groeit bij de diensten die instaan voor de openbare veiligheid. De politie, het leger, de private veiligheidsdiensten, en andere hulpverleners zitten al jaren rond de tafel om creatieve, inventieve oplossingen uit te denken om dit soort rampscenario’s te vermijden.

Eén van de mogelijke oplossingen die naar voren wordt geschoven is het gebruik van drones zelf door de veiligheidsdiensten. Drones zijn een technisch hoogstandje die bij het bewaken van politieke topbijeenkomsten, maar ook andere evenementen, of zelfs plaatsen of personen van pas kunnen komen. Hierbij wordt uiteraard niet gedacht aan de uitrusting met bommen, maar drones kunnen uitgerust worden met bijvoorbeeld HD-foto- en filmapparatuur, GPS, warmtesensoren, infraroodcamera’s, sniffers, audioapparatuur, gezichtsherkenningssoftware, ANPR-camera’s etc. die de politie in staat stellen om verdachte personen en situaties te detecteren.

De verhouding van drones tot het recht op privacy

Er is één groot verschil tussen beide gebruikers van de technologie. Terroristen houden zich niet aan de regels terwijl veiligheidsinstanties gebonden zijn aan een wettelijk kader voor het gebruik van hulpmiddelen bij hun acties. Daarom is het voor instanties zoals de politie van belang om te weten in welke situaties, en op welke manier zij van zulke vooruitstrevende technologie gebruik mogen maken. De voorwaarden en de procedures die hieraan gekoppeld zijn voor de politie worden uitgebreid besproken in de bijhorende masterscriptie.

Drones zijn in staat om vanop kilometers afstand haarscherpe beelden van een persoon op straat te maken, zonder dat de persoon in kwestie het beseft. Dit is echter geen zaak die ver van ons bed als gewone mens staat. Mensen zoals u en ik kunnen hier in de toekomst dagdagelijks onbewust mee in aanraking komen. Een enkele drone is in staat om massa’s persoonsgegevens, zoals beelden van jou en mij, te verwerken en op te slagen in no time. U kan zich afvragen: “Hoe zit het met onze privacy?”. Zoals de inleiding al weergeeft is het ook voor burgers belangrijk om te weten wanneer de politie drones kan gebruiken, waarom ze deze gebruikt, en wat er achteraf met de opgeslagen informatie gebeurt. Mogelijk bent u zelf al op een evenement geweest, zoals het festival Genk on Stage, waarbij politiedrones worden ingezet. U voelt hier al aan dat de technische observatiemogelijkheden van een drone verregaand kunnen zijn en er een moeilijke afweging gemaakt moet worden tussen de openbare veiligheid en de privacy van personen. Deze masterscriptie beschrijft dan ook uitgebreid de rechten die u hebt als burger wanneer de politie gebruik maakt van drones en de wettelijke barrières die ingebouwd zijn voor de politie om het recht op privacy van de burger te vrijwaren.

Samenvatting inhoud masterscriptie

Specifieker gaat het in deze scriptie om een uiteenzetting van het internationaal, Europees en nationaal recht dat van toepassing is op het politioneel gebruik van drones met als doelstelling de vrede en orde in de maatschappij te bewaren. Het Belgisch nationaal recht wordt vergeleken met dat van Nederland om eventuele gelijkenissen en verschillen te bespreken. Er dient opgemerkt te worden dat deze scriptie dateert van januari 2018, en dus van voor de inwerkingtreding van de nieuwe Europese privacyregeling (de GDPR-regeling). Zo wordt er onderzocht in beide landen in welke situaties de politie drones mag inzetten, aan welke voorwaarden voldaan moet zijn en welke procedures gevolgd moeten worden. Hierbij kan gedacht worden aan het betrekken van het gemeentebestuur bij het filmen van een evenement. Vragen die hierbij gesteld kunnen worden zijn: “Mag een drone bijvoorbeeld ingezet worden om een politieke topbijeenkomst in de gaten te houden in hartje Brussel?”, “Wanneer maakt deze opname een inbreuk uit op het recht op privacy van een gewone passant in beeld?”, “Mogen drones voor andere dingen dan filmen gebruikt worden?”.