Kan extreemrechts klimaatvriendelijk zijn?

Klimaatopwarming en de opkomst van extreemrechts zijn zowat de belangrijkste politieke thema’s van vandaag. Voorlopig weten we maar vrij weinig over de rol die klimaatopwarming speelt in het gedachtegoed van radicaal -en extreemrechts. Nochtans zouden we er goed aan doen om daar meer aandacht aan te besteden als we onze planeet leefbaar willen houden.

Brandend actueel

Het is 3 Augustus, 2019. Een jongeman stapt in zijn auto in Dallas en rijdt urenlang naar het zuiden van Texas, tot aan El Paso. Hij stapt uit aan een Walmart winkel, pakt zijn AK-47 en opent het vuur. 22 mensen sterven, nog meer zijn gewond. De politie vindt later een manifest op het internet, vermoedelijk van de schutter. In dat manifest beschrijft de dader waarom hij de aanval uitvoerde. Een van de paragrafen haalt de ecologische crisis aan, en ziet overbevolking als het grootste probleem in deze problematiek.

Twee weken later, in Biarritz, Frankrijk. De beroemde G7-top, waar de leiders van belangrijke landen samenkomen, is volop aan de gang. De Franse president Macron wil klimaatopwarming en de brand in het Amazone-woud in Brazilië op de agenda zetten. Donald Trump stuurt zijn kat, Braziliaans president Bolsonaro weigert financiële hulp.

Wat hebben deze twee gebeurtenissen met elkaar gemeen? Ze laten zien dat de natuur, en klimaatopwarming in het bijzonder, op een verschillende manier kunnen geïnterpreteerd worden binnen een radicaal -of extreemrechtse ideologie.

Over Radicaal -en Extreemrechtse Ideologieën

Mijn thesis onderzoekt op welke manier klimaatopwarming in radicale -en extreemrechtse ideologieën worden voorgesteld. Binnen dit thema kijk ik ook naar de wijze waarop ontwikkelingslanden worden gerepresenteerd. Dit is belangrijk omdat klimaatopwarming globaal van aard is, en ontwikkelingslanden dus ook een grote rol te spelen hebben. In het eerste deel van mijn thesis bereid ik een theoretisch kader voor. In het tweede deel onderzoek ik of dat kader van toepassing is in Vlaanderen, door sociale media en online krantenartikelen van radicaal-en extreemrechtse actoren te analyseren.

Voor we verdergaan, moeten we natuurlijk eerst bepalen wat radicaal -en extreemrechtse ideologieën juist zijn. Kort gezegd zijn dat alle politieke opvattingen die als een van de kernovertuigingen ‘xenofobisch nationalisme’ hebben, dus een vorm van nationalisme dat mensen uit andere landen uitsluit, puur omdat ze van een ander land zijn, en bijgevolg ‘anders’.

Klimaatopwarming daarentegen, zal niet het hoofdonderdeel van zo’n ideologie zijn. In plaats daarvan zal het worden geplaatst in de ideologie op een manier die past bij het belangrijke xenofobisch nationalisme. In de praktijk leidt dit tot twee specifieke radicaal -en extreemrechtse ideologieën, waar klimaatopwarming telkens op een andere manier wordt gezien: het Eco-Fascisme, dat klimaatopwarming wil aanpakken, en het radicaal-rechts populisme, dat klimaatsceptisch is.

Eco-Fascisme: ‘Save Bees, Not Refugees’

Het Eco-Fascisme is een extreemrechtse ideologie die zijn oorsprong vindt in de Nazi-partij in Duitsland in de jaren ’30 en ’40. Deze ideologie is momenteel aan een opmars bezig binnen bepaalde extreemrechtse kringen.

Voor de vele ecologische crisissen van vandaag zien zij steeds twee oorzaken: overbevolking, en immigratie. Hierbij gaat het telkens om overbevolking en immigratie vanuit ontwikkelingslanden.

De impliciete (of soms expliciete) aanname van Eco-Fascisten is dat blanke mensen inherent beter omgaan met de natuur dan niet-blanken. Eco-Fascisten vragen dan ook om ontwikkelingshulp te stoppen, zodat de mensen uit ontwikkelingslanden ‘zelf leren’ hoe verantwoordelijk om te gaan met het milieu, in plaats van afhankelijk te blijven -volgens hun- corrumperende ontwikkelingshulp.

Ondanks het feit dat deze ideeën nog altijd relatief zeldzaam zijn, beginnen ze toch belangrijker te worden. In maart van 2019 was er in Nieuw-Zeeland een terroristische aanslag in Christchurch door een Eco-Fascist. De schutter in El Paso werd daardoor geïnspireerd. Hoewel dit de meest extreme voorbeelden zijn, kunnen de ideeën zich nog altijd verspreiden naarmate klimaatopwarming een belangrijker thema wordt.

Radicaal-Rechts: Eigen Volk Nog Altijd Eerst

Radicaal-rechtse populisten worden gekenmerkt door xenofobisch nationalisme, populisme en autoritarisme. De bekendste voorbeelden vandaag de dag zijn natuurlijk Donald Trump en Jair Bolsonaro, of dichter bij huis Geert Wilders en Filip De Winter.

Onderzoek suggereert dat hun nationalisme de kans op klimaatscepticisme verhoogt. Ten eerste is klimaatopwarming is een globaal fenomeen: CO-2 uitstoot stopt niet aan grenzen of muren. Daarom is internationale samenwerking nodig. Dit strookt echter niet met het nationalisme van radicaal-rechts. Ten tweede ziet radicaal-rechts een bredere clash tussen hun conservatieve, nationalistische waarden en kosmopolitische waarden, waar klimaatopwarming een onderdeel van is geworden. Klimaatopwarming is voor radicaal-rechts dus een bedreiging van hun identiteit. Het is dan ook logisch dat velen klimaatsceptisch zijn: het is een manier om voor zekerheid te zorgen, en hun identiteit te beschermen.

Dit nationalisme creëert een wantrouwen tegenover internationale samenwerking met ontwikkelingslanden, die zouden profiteren van internationale klimaatakkoorden en hun beloften niet zouden nakomen.

Het populistisch aspect van radicaal-rechts versterkt de klimaatsceptische tendens nog meer. Rechts populisme verzet zich tegen de afstand tussen een moreel verdorven elite (die al dan niet samenwerkt met een kwalijke minderheidsgroep) en een zuiver volk. Dit populisme is dus tegen complexe zaken die te ver staan van de ‘gewone’ mens.

Nu is de wetenschap van klimaatopwarming een zeer complexe gebeurtenis, die ver af staat van de meeste mensen. Wat blijkt? Radicaal-rechtse populisten zien ‘Links’ als de kwade elite die van klimaatopwarming een belangrijk thema maakt, en de wetenschappers als de kwalijke minderheidsgroep.

Rechts Klimaatbeleid?

Mijn thesis analyseerde sociale media en online krantenartikelen van Vlaams Belang, N-VA en een reeks radicaal -of extreemrechtse websites. Daaruit blijkt dat klimaatscepticisme inderdaad nog steeds erg dominant is, en dat Links en wetenschappers vaak worden aangevallen. Dat wijst erop dat nationalisme en populisme klimaatscepticisme in de hand werken. Maar zodra radicaal-of extreemrechtse actoren wel klimaatbeleid verdedigden, was dit gebaseerd op het Eco-Fascistische gedachtegoed.

Al met al kunnen we dus maar best op onze hoede blijven als radicaal-of extreemrechts klimaatbeleid begint voor te stellen. Maar het is ook belangrijk om aandacht te hebben voor de redenen voor het succes van deze partijen. Als klimaatopwarming een bedreiging vormt voor mensen hun identiteit, is het aan de partijen en middenveld om daar een antwoord op te vinden.