Femmes Fatales? Vrouwen in het Israëlische leger
Femmes Fatales? Vrouwen in het Israëlische leger
Israël is het enige land ter wereld met een dienstplicht voor zowel mannen als vrouwen. Maar terwijl in België aan het begin van de jaren 90 voor het eerst een vrouwelijke gevechtspiloot haar vleugels kreeg, moest Alice Miller in Israël rond diezelfde periode een rechtszaak aanspannen om pilote te mogen worden. Het wordt nu gezien als een mijlpaal in het openstellen van militaire functies voor vrouwen. Of het pad naar meer gelijkheid voor mannen en vrouwen daardoor echt geëffend is, blijft de vraag. Dat vrouwen ook dienstplicht moeten vervullen, suggereert net dit. Daarom vormt Israël een boeiende casus om van naderbij te belichten.
Verschillende feministische stromingen hebben zich al het hoofd gebroken over concepten als mannen, vrouwen en gelijkheid. Liberale feministen zouden Alice Miller toejuichen en de dienstplicht voor zowel mannen als vrouwen zien als een overwinning. Radicale feministen daarentegen zijn meer op hun hoede. Wat er op papier of in de wet verandert, genereert in hun ogen niet zozeer meer gelijkheid in het dagelijkse leven. Aanhangers van het radicale feminisme stellen dat het leger een sterke masculiene cultuur kent waarin vrouwen onderdrukt worden. Vrouwen die dus participeren in het leger en misschien zelfs hun dienst vervullen in gevechtsrollen, reproduceren en versterken in feite de ongelijke hiërarchie. Verder zijn invloeden van Black Feminism voor dit onderwerp interessant, omdat deze stroming ook andere aspecten en actoren in kaart brengt, zoals etniciteit en sociale klasse.
De ongelijke hiërarchie draait in Israël rond een ideaalbeeld, dat door de staat gepropageerd en in stand gehouden wordt: de mannelijke joodse gevechtssoldaat. Bijna niemand voldoet aan zo’n ideaal, maar iedereen construeert zijn of haar identiteit in dialoog met dit ideaal, het summum van het Israëlische burgerschap. Het leger is alomtegenwoordig. Als jongeren uit het middelbaar komen, hebben ze al voorbereidingen gekregen op hun nakende legerdienst en is er een gedetailleerd profiel van hen opgesteld. Dikla Zeidler, een documentairemaakster die haar zusje Chamoetal tijdens haar legerdienst volgde, had zich zelfs afgevraagd of zij ook wel Israëlisch genoeg was omdat zij in tegenstelling tot haar kleine zus geen dienstplicht vervuld had. Dit voorbeeld is illustratief voor wat de militarisering van de maatschappij kan genoemd worden. Om de veiligheid van de maatschappij te garanderen, zijn militaire maatregelen noodzakelijk terwijl andere maatregelen op de achtergrond verdwijnen.
Hoe verhouden degenen die geen mannelijke joodse gevechtssoldaat zijn zich tot dit ideaalbeeld? Een enkele auteur schrijft dat er geen sprake is van een militarisering van de maatschappij, maar van een vermaatschappelijking van het leger. Desondanks zullen vrouwen die toch in bijvoorbeeld ondersteunende gevechtsrollen of andere rollen die gevechtsrollen benaderen, dienen het ideaalbeeld bevestigen. Dit doen ze door het taalgebruik van de mannelijke joodse gevechtssoldaten over te nemen, door zich af te zonderen van ‘traditionele vrouwelijkheid’ en door seksuele intimidatie af te doen als onschuldige grapjes. Die vrouwen portretteren zichzelf bijvoorbeeld “as being able as a man, but, identifying with the army’s conceptions, she presents other women as being generally weak and less able.”[1]
Niet elke man wordt Israëlische gevechtssoldaat. Mannen die zogenaamde blue-collar functies bekleden, doen fysiek zware arbeid, maar kunnen niet hopen op dezelfde hoeveelheid lof die gevechtssoldaten toegewaaid krijgen. Hoewel velen onder hen wel in eerste instantie een carrière als gevechtssoldaat ambieerden, verzetten zij zich net tegen het ideaal en gaan hun verantwoordelijkheden ten aanzien van hun familie benadrukken. Maar zowel dit individuele verzet van mannen die fysiek veeleisende, maar ondergewaardeerde militaire functies vervullen als het nastreven van het ideaalbeeld van de gevechtssoldaat door vrouwen die wel in ‘mannelijke’ rollen dienen, halen geen van beiden de militair geordende sociale hiërarchie onderuit. Integendeel, het bevestigt en bestendigt enkel de militarisering van de maatschappij.
Het leger speelt daarenboven nog een grote rol in het leven na de dienstplicht. Een militaire carrière wordt gezien als het pad dat rechtstreeks leidt tot hoge functies in de politiek of in het bedrijfswezen. Althans, mannen scheren met een mooi militair parcours op hun palmares hoge toppen. Vrouwen kunnen hun verwezenlijkingen tijdens hun dienstjaren niet verzilveren in hun verdere beroepsleven. Ook minderheden, zoals Druzen, bedoeïenen of het handjevol Palestijnen dat het Israëlische uniform aantrekt, stuiten vroeg of laat op glazen plafonds. Bovendien krijgt laatstgenoemde groep te maken met misprijzen en afkeuringen binnen hun gemeenschap. Een legeruniform maakt van hen geen man, niet in de ogen van hun familie en vrienden en niet in de ogen van de Israëlische maatschappij.
In tegenstelling tot wat een dienstplicht voor zowel mannen als vrouwen in Israël op het eerste zicht lijkt, met name een leger met meer gelijkheid, volgen er na nader inzien nuanceringen en bedenkingen. Door de militarisering van de maatschappij bestaat er een ideaalbeeld van de mannelijke joodse gevechtssoldaat. Hierdoor stuiten vrouwen, minderheden en sommige mannen op glazen plafonds binnen het leger. Maar ook na de legerdienst kunnen de vrouwen die wel een militaire carrière maakten, hier geen vruchten van plukken. Of zoals Dikla Zeidler het stelde: is men minder burger als men niet in het leger gaat?
You must educate the young to hate the war.
Virginia Woolf, feministe, interbellum.
[1] SASSON-LEVY, Orna, “Feminism and military gender practices”, p. 452.
