Hoe media ons over klimaatverandering doen denken
Smeltende gletsjers, economische rampen of politici in strijd? Door welke bril kijk jij naar het klimaatprobleem en hoe komt dat?
Nieuwsmedia brengen klimaatverandering aan bod vanuit verschillende invalshoeken of ‘frames’. Journalisten benadrukken bijvoorbeeld politieke, economische of milieuaspecten van klimaatverandering. Het masterproefonderzoek van Lisanne Vansteenkiste, afgestudeerd als journalist aan de UGent, ging na welke frames het vaakst voorkomen in Vlaamse kranten.
Klimaatverandering is niet meer te ontwijken vandaag. Het confronteert iedereen. Is het niet ‘in real life’ door extreem weer of natuurrampen, dan is het via de media. Nieuwsmedia spelen een grote rol in hoe mensen denken over de opwarming van de aarde. De manier waarop media klimaatverandering representeren is dus van uiterst belang. Ze doen dit aan de hand van frames.
Framing?
Het concept framing betekent bepaalde aspecten van een onderwerp meer benadrukken dan andere. Het verdraait de waarheid niet, maar het legt toch een bepaalde interpretatie op bij het publiek. Journalisten kunnen dus bewust of onbewust een rol spelen in hoe mensen denken over onderwerpen als klimaatverandering.
Een onderwerp framen gebeurt aan de hand van enkele ‘tools’. De keuze voor bepaalde soorten bronnen, beelden of kernwoorden in een artikel kan wijzen op de aanwezigheid van een bepaald frame. Maar ook bijvoorbeeld hoe journalisten de gevolgen en oplossingen van een probleem voorstellen zijn manieren om een onderwerp te framen.
Doorheen de tijd onderzochten studies al veel verschillende frames. Vroeger kwam het ‘scientific uncertainty’ frame bijvoorbeeld vaak voor: bestaat klimaatverandering wel echt? Dergelijke oude frames zijn nu natuurlijk achterhaald. Maar frames zoals binnenlandse politiek, impact op de economie, impact op het milieu en internationale relaties zijn wel nog relevant. De vraag is nu: welk frame gebruiken nieuwsmedia het vaakst? Het masterproefonderzoek analyseerde de vier laatstgenoemde frames in artikels van Het Laatste Nieuws, De Standaard en De Tijd.
Klimaatverandering als een politiek probleem
Zo’n 300 artikels uit het jaar 2019, een jaar vol klimaatgebeurtenissen, werden onderzocht. In de onderstaande grafiek kan je zien in hoeveel procent van de artikels de vier frames aanwezig zijn. Wat blijkt is dat journalisten het probleem vooral betrekken op de politiek. Heel veel artikels laten politici aan het woord en leggen de verantwoordelijkheid om het probleem op te lossen bij de overheid. Het is een trend dat de laatste jaren meer en meer voorkomt. Politici vervangen wetenschappers. Zo ondervonden ook andere studies.
Maar de andere drie frames hinken niet ver achterop. Het frame dat het tweede vaakst voorkomt is de impact van klimaatverandering op het milieu. Gevolgen zoals droogte, bosbranden en de stijging van de zeespiegel zijn aandachtspunten in artikels, omdat ze een concreet beeld schetsen van het probleem. Ze zorgen ervoor dat mensen het fenomeen beter kunnen vatten.
Het derde vaakst voorkomende frame is de economische impact van klimaatverandering. Vroeger was dit frame vooral negatief: de maatregelen om de opwarming van de aarde tegen te gaan kosten bakken geld. Maar nu kan dit frame ook positief zijn en economische voordelen aanhalen.
Ten slotte komt het frame internationale relaties het minst vaak voor. Dit valt op, aangezien de opwarming van de aarde een globaal probleem is en er toch zeker op internationaal vlak wordt samengewerkt. Denk bijvoorbeeld aan de klimaattoppen.
Verschillen tussen kranten en periodes
De onderzochte artikels komen uit de kranten Het Laatste Nieuws, De Standaard en De Tijd: drie kranten met een verschillende insteek en publiek. Dit wekt natuurlijk de vraag op of er verschillen zijn tussen de kranten op vlak van framing. En die zijn er ook, maar in beperkte mate. Het grootste verschil is dat De Tijd, een financieel-economische krant, logischerwijze meer de economische aspecten van klimaatverandering benadrukt en minder de milieuaspecten.
Natuurlijk hangt de framing ook af van de klimaatgebeurtenissen doorheen het jaar. Het onderzoek vond dat artikels gepubliceerd tijdens de zomermaanden de impact op het milieu meer benadrukken. Er vinden in die periode immers meer natuurrampen zoals droogte, hittegolven en bosbranden plaats. Daarnaast focussen artikels meer op internationale relaties wanneer er bijvoorbeeld een klimaattop of -conferentie voorkomt.
Kritische blik
Meerdere studies toonden al aan dat framing wel degelijk een effect heeft op de publieke opinie. Moeten we ons hierover zorgen maken? Veelal is framing onbewust of gewoon een manier om mensen te helpen met het geven van betekenis aan een bepaald thema. Het verdraait de waarheid niet en is dus niet hetzelfde als ‘fake news’. Maar het kan zeker geen kwaad om hiervan bewust te zijn. Wees dus niet bang om in de toekomst met een meer kritische blik de krant te lezen.
