De parasol: louter een frivool modeaccessoire?
Op een zomerdag in 1873 schrijft Juliette Drouet haar dagelijkse liefdesbrief. Die is gericht aan niemand minder dan de befaamde auteur Victor Hugo. Na haar liefdesbetuigingen vraagt Drouet aan Hugo geld om nieuwe kleding te kopen. Hierbij verlangt ze niet meer dan het hoogstnoodzakelijke: een mantel, handschoenen én… een parasol. Wat maakte dit accessoire juist onmisbaar voor haar?
Hoewel de oude glorie van de parasol vandaag de dag vervlogen is, getuigen de collecties van het Mode & Kant Museum en het Museum Kunst & Geschiedenis in Brussel nog van zijn luisterrijke rol. Uit een analyse van die twee parasolcollecties, tal van modetijdschriften en contemporaine bronnen blijkt dat de parasol niet zomaar een frivool 19de-eeuws accessoire was. Het modeartikel biedt ons inzicht in de positie van de vrouw in de moderniserende maatschappij tussen ca. 1800 en 1950. Maar wat speelde er zich juist af achter deze modieuze schermen?
Afbeelding: Vrouwen met parasol op een modeprent uit La Mode Illustrée, 1863. Amsterdam, Rijksmuseum.
De parasol was niet zomaar een frivool 19de-eeuws accessoire. Het modeartikel biedt ons inzicht in de positie van de vrouw in de moderniserende maatschappij.
Traditionele vrouwelijke idealen
De parasol was in het Westen van de 19de en begin 20ste eeuw een vrouwelijk accessoire. Bronnen uit die tijd benadrukten zijn functie om de ‘frêle dame’ te beschermen tegen de zon. Met het accessoire hield ze haar huid zo wit mogelijk, om te voldoen aan de heersende traditionele schoonheidsidealen. Tegelijkertijd kon ze zich met het accessoire onderscheiden op de sociale ladder. De parasol was onbereikbaar voor de laagste klassen en dus gereserveerd voor de elite. De opkomst van warenhuizen en confectiemode in de tweede helft van de 19de eeuw brachten daar enigszins verandering in. Vanaf dan konden steeds meer vrouwen uit de lagere middenklasse zich een parasol veroorloven. Net als met andere mode-artikelen konden vrouwen uit lagere maatschappelijke kringen zich via de parasol een respectabele uitstraling toe-eigenen. Zoals het voorbeeld van Juliette Drouet toont, nam de vrouw hierbij zelf het heft, of beter de parasol, in handen.
De parasol was voor de vrouw het overkoepelende element tussen de veiligheid van de huiselijke sfeer en de ontdekking van de open ruimte.
Vrouwen met parasol op het strand van Oostende, rond 1900. Beeldbank Kusterfgoed.
De geëmancipeerde moderne dame
In de tweede helft van de 19de eeuw won de vrouw aan bewegingsvrijheid. Niet toevallig nam de parasol tegelijkertijd toe in populariteit. Beelden uit die tijd tonen vrouwen met parasols op het strand van Oostende, wandelend langs de Brusselse boulevards of tijdens een uitstapje naar het park of de dierentuin. Deze nieuwe ruimtes waren onderdeel van de stadsmodernisering en de groeiende populariteit van openluchtrecreatie. De parasol was daarin voor de vrouw het overkoepelende element tussen de veiligheid van de huiselijke sfeer en de ontdekking van de open ruimte. Als antwoord op de nieuwe levensstijl van de geëmancipeerde vrouw kwam er naast de parasol nog een alternatief: de en-tout-cas (letterlijk ‘in ieder geval’). Die vormde het midden tussen een ‘vrouwelijke’ parasol en een ‘mannelijke’ paraplu. Zo beschermde hij de vrouw tegen alle weersomstandigheden terwijl ze zich door de moderne stad bewoog.
De parasol als object
Zoals het sociologische aspect van de parasol fascinerend is, is de parasol als object dat evengoed. Het zijn vaak kostbare stukken die minutieus uitgewerkt zijn. Bovendien staan de gebruikte materialen en fabricagewijze van de parasol in relatie tot de maatschappelijke tendensen. Zo zijn de technische verbeteringen van de parasol en de bijhorende patenten tekenend voor de 19de-eeuwse fascinatie voor wetenschap. Ook imperialistische ideeën kwamen op verschillende manieren tot uiting in de parasol en zijn gebruik. Ivoren handvatten waren afkomstig uit de kolonies, terwijl de decoratie van verschillende parasols oriëntalistische invloeden vertoont. Daarnaast gebruikten vrouwen het accessoire om hun huid wit te houden tijdens de vrijetijdsactiviteiten die ze zich kon veroorloven. De ruimtes waarin ze die vrije tijd besteedde, zoals de ‘Koningin der Badsteden’ Oostende, waren bovendien gedeeltelijk gefinancierd met koloniale inkomsten.
Imperialistische ideeën kwamen op verschillende manieren tot uiting in de parasol en zijn gebruik.
Een parasol met ivoren handvat en kanten scherm met oriëntalistische motieven uit het Brusselse Museum Kunst & Geschiedenis, 1850-1870. Foto door de auteur.
Veranderende mode
Tijdens de 19de en vroege 20ste eeuw veranderde de mode van de parasol regelmatig. De evolutie van veranderende kleuren, afmetingen en decoraties is te volgen in modetijdschriften. De aanwezigheid van het accessoire op modeprenten nam sterk toe in de tweede helft van de 19de eeuw. Aan het begin van de 20ste eeuw behield de parasol zijn populariteit, maar in de jaren ‘30 verdween hij uit het modebeeld. Vanaf nu was een zongebruinde huid hét statussymbool van welvaart. Het betekende namelijk dat je een dure buitenlandse vakantie in de bergen of aan het strand kon veroorloven. Bovendien gingen steeds meer vrouwen sporten, zoals fietsen en tennissen. Kleding diende bewegingsvrijheid en comfort te bieden. De parasol had in dit nieuwe modebeeld geen plaats meer. Maar betekende dit het definitieve einde voor het accessoire?
De terugkeer van de parasol?
We maken even een sprong in de tijd, naar 26 juni 2023. Bestemming: de tuinen van Versailles. Er hangt spanning in de lucht, want het herfst-winterdefilé van het luxueuze Franse modemerk ‘Jacquemus’ gaat beginnen. Een stem weerklinkt uit de luidspreker en vraagt de gasten, die in bootjes op het Grand Canal dobberen, hun parasols te sluiten om de camera’s niet te hinderen. Stervoetballer David Beckham geeft gehoor aan het verzoek, terwijl zijn vrouw zich onder de warme zomerzon koelte toewuift met haar waaier. Een duizendtal kilometer verderop zit topmodel Heidi Klum met een zwarte kanten parasol in een Venetiaanse gondel. Deze voorbeelden zijn geen primeur. In Azië is de parasol al langer aan een opmars bezig. De waarschuwing van dermatologen en de angst voor huidveroudering lijken hun impact te hebben. De door de klimaatverandering warmer wordende zomers doen ons bovendien steeds meer naar koelte verlangen. Zal dit alles de terugkeer inleiden van de parasol, ditmaal los van de gendernormen, en struint u binnenkort ook rond met een parasol in de hand?
