Zijn robots de betere journalisten?

Ook in de journalistiek doen artificiële intelligentie en robots hun intrede. Maar zit de nieuwslezer hier wel op te wachten? Kan het gebruik van robots het vermeende afnemen van vertrouwen in de journalistiek mogelijks herstellen? Of merkt de nieuwslezer het verschil niet eens op? 

Wat is robotjournalistiek? 

Bij robotjournalistiek schrijft software automatisch nieuwsberichten zonder de tussenkomst van een menselijke journalist. De robot maakt hierbij gebruik van algoritmes. Dat zijn, simpel gesteld, een reeks instructies in programmeertaal die een bepaalde taak uitvoeren. Dit computerprogramma, hetgeen een robotjournalist eigenlijk is, scant gegevens over een bepaald onderwerp en structureert belangrijke informatie in een samenhangende tekst. De robot kiest vervolgens uit een verscheidenheid aan voorgeprogrammeerde invalshoeken of vertelstructuren en voert verhaalpunten in. Bijvoorbeeld in een sportartikel de namen van atleten en wedstrijdscores, en dat allemaal in een fractie van een seconde. 

Robotjournalistiek wordt momenteel vooral gebruikt voor de rapportering van sportevenementen, misdaad, vastgoed en financiële berichtgeving. Dit weerspiegelt de twee belangrijkste kenmerken van robotjournalistiek. Omdat robotjournalistiek is gebaseerd op objectieve en concrete gegevens en daarnaast staat voor snelheid en nauwkeurigheid. 

De algoritmes die gebruikt worden voor robotjournalistiek ontwikkelen zich alsmaar verder. Er wordt gespeculeerd over algoritmes die beslissen welke verhalen geschreven worden en naar welke lezers er wat voor artikelen worden gestuurd. Robotjournalisten zijn zelfs al in staat het werk van een bepaalde schrijver te bestuderen en de stijl ervan na te bootsen. 

Robotjournalisten veroveren de redactie 

Uitgevers zien in robotjournalisten een economisch voordeel. Robots zijn namelijk in staat om nieuws op grotere schaal te genereren en dus tegen lagere kosten. Daarnaast kunnen deze bedrijven ook profiteren van de snelheid waarmee robotjournalisten nieuwsteksten schrijven en het brede spectrum aan topics dat belicht kan worden. 

Het is echt geen Science Fiction: De Amerikaanse krant The Washington Post maakte bijvoorbeeld gebruik van een robotjournalist om te helpen met berichtgeving tijdens de Olympische Spelen in Rio in 2016. The Los Angeles Times gebruikt reeds geruime tijd een robotjournalist die rapporteert over lokale aardbevingen. Ook in Europa onderzoekt men wat robotjournalistiek te bieden heeft. Zo zijn onze noorderburen bij NOS volop aan het experimenteren met de mogelijkheden van robotjournalistiek en heeft de Finse publieke omroep Yle zijn eigen robotjournalist. De robot maakt nieuwsartikelen op maat voor de nieuwsapp, maar ook voor verschillende nieuwsbrieven en posts voor Twitter-accounts. 

Enigszins saai? 

Kan een robotjournalist dan even goed schrijven als een menselijke journalist? Hier zijn meerdere studies naar gedaan. Verschillende onderzoekers hebben aangetoond dat lezers nauwelijks een onderscheid kunnen maken tussen een tekst geschreven door een robot en een tekst geschreven door een journalist. Toch wordt de geautomatiseerde manier van schrijven vaak als zwak punt gezien. Sommigen beschrijven de artikelen geschreven door een robot als “enigszins saai” of “vol clichés”. Verder wordt robotjournalisten ook verweten dat ze niet beschikken over analytische, creatieve vaardigheden en persoonlijkheid, waardoor ze geen verhalen kunnen schrijven met perspectief en diepgaande analyse. 

Fake news 

Los van de economische voordelen, kijkt de journalistieke industrie vooral hoe robotjournalistiek het vertrouwen in nieuwsberichtgeving mogelijks kan herstellen. De laatste jaren wordt de nieuwsomgeving namelijk alsmaar meer geplaagd door beschuldigingen van fake news, vooral na de Amerikaanse presidentsverkiezingen van 2015/2016. 

De groeiende aanwezigheid van artikelen geschreven door robots heeft de mogelijkheid om de geloofwaardigheid van het geproduceerde nieuws vorm te geven. Een Amerikaanse onderzoeker ontwikkelde een theoretisch model. Hieruit blijkt dat het publiek nieuws dat wordt toegeschreven aan machines minder snel als bevooroordeeld ervaart. De reden die hij hiervoor aangeeft is dat het publiek de perceptie heeft dat als een machine de bron van het verhaal is, dan moet het wel objectief zijn en vrij van vooringenomenheid.

Wat vindt de Vlaamse digital native hierover? 

De discussie over de invoering van robotjournalistiek werd tot voor kort vooral gevoerd onder journalisten en mediaorganisaties. De mening van de nieuwslezer wordt slechts sinds enkele jaren onderzocht. De mening van de lezer is nochtans cruciaal. Want hoe ervaart de lezer een artikel geschreven door een robot? Vertrouwen ze deze schrijver meer dan een menselijke journalist? Zien ze het verschil eigenlijk wel? Bovendien is de bereidheid van de nieuwslezer om artikels van een robotjournalist te lezen een van de belangrijkste criteria voor de afweging of redacties van plan zijn robotjournalistiek in te voeren of niet. 

Nog niet zo lang geleden, in het voorjaar van 2020, werd de eerste studie uitgevoerd bij Vlaamse nieuwslezers tussen 18 en 35 jaar, een leeftijdsgroep die we in vakliteratuur digital natives noemen. Tot voordien was de Vlaamse nieuwslezer nog niet bevraagd. Door middel van een experiment bij 465 lezers ging een onderzoek aan de Universiteit Gent de perceptie op robotjournalistiek na. Voor de studie maakte de onderzoeker gebruik van twee identieke artikels. Enkel de naam van de auteur werd gewijzigd. Frank Soenen als journalist en Automated Insights als robot. 

De eerste inzichten laten zien dat meer dan 30% van de lezers niet kijkt naar wie het artikel geschreven heeft. Uit de resultaten van de overige 317 lezers blijkt dat het artikel toegeschreven aan een robotjournalist slechter wordt beoordeeld dan het artikel van de zogenaamde menselijke journalist. Het artikel van de robotjournalist vond men minder geloofwaardig en minder leesbaar. Verder werd vastgesteld dat mannen een slechtere beoordeling geven aan het artikel wanneer het wordt toegeschreven aan een robot. 

Wat de Vlaamse digital native betreft, is de menselijke journalist van vlees en bloed dus nog niet afgeschreven. Al moet die laatste wel opmerkzaam zijn. Robotjournalistiek biedt zoals gezegd een groot economisch voordeel aan de uitgever en scoort nu reeds niet zo veel slechter dan de menselijke journalist.