Gebruik van de aanbevelingen voor medische beeldvorming in België: multicentrische follow-up studie, 3 jaar na actieve campagne voor efficiënter gebruik van medische beeldvorming.

Lage rugpijn: bestralen en betalen we nog steeds te veel?

Ongeveer 70% van de Belgen krijgt minstens eenmaal in zijn leven te maken met acute lage rugpijn, een geblokkeerd gevoel en eventueel uitstralende pijn naar één of beide (boven)benen (1). Deze ziekte, gekend als ‘lumbago’, kan de huisarts of specialist gemakkelijk herkennen door de patiënt enkele gerichte vragen te stellen in combinatie met een goed klinisch onderzoek. Desondanks vragen veel patiënten om een bijkomend ‘scanner’ onderzoek. Is dit dure onderzoek dat gebruik maakt van röntgenstraling echt nodig en wegen de voordelen op tegen het stralingsrisico dat de patiënt loopt en de kosten voor de patiënt en de maatschappij? Dat werd in deze studie onderzocht.

Wat is het voordeel van een radiografie of CT-onderzoek van de lage rug bij lumbago?

Bij 90 tot 95% van de patiënten met lage rugpijn is er geen specifieke oorzaak te vinden en volstaat pijnstilling met tijdelijk verminderen van belasting van de rug (1). Het gaat om een pijn waarvan men weet dat ze in 90% van de gevallen spontaan verdwijnt binnen de zes weken. Zelfs pijn met uitstraling naar het been, of met lichte tintelingen in het been, ziet men in meer dan 50% een spontaan herstel tijdens de eerste weken (1). Bijgevolg is een ‘kiekje’ van de rug (radiografie of CT-scan) bij deze patiënten met een acute opstoot van rugpijn zinloos. Bovendien tonen deze beeldvormingsonderzoeken geen afwijkingen in de overgrote meerderheid van de gevallen van ‘acute lumbago’, en de behandeling met of zonder foto’s blijft dezelfde. Er bestaan enkele uitzonderlijke omstandigheden waarbij de arts de patiënt toch vroegtijdig zal doorsturen voor beeldvorming, zoals bij een voorgeschiedenis van kanker of plotse verlamming om een uitzaaiing of ernstige druk op een zenuw op te sporen.

Wat is het nut van medische beeldvorming bij aanhoudende pijn?

Radiologische onderzoeken van de lage rug zijn pas nuttig wanneer de pijn langer dan zes weken blijft duren of als er andere alarmsymptomen of risicofactoren zijn. De arts zal bij aanhoudende pijn met uitstraling naar de onderbenen, tintelingen en eventueel spierkrachtvermindering of verlamming denken aan een discus hernia waarbij een uitpuilende tussenwervelschijf drukt op een zenuw. Pas op dit ogenblik is medische beeldvorming nuttig en noodzakelijk.

Is een CT-scan het correcte onderzoek?

Zachte structuren zoals zenuwen en discus hernia’s kunnen het best in beeld gebracht worden met een MR-onderzoek, en dit zonder enige schadelijke straling. Een CT-scanner maakt gebruik van röntgenstraling en is vooral nuttig bij ongevallen met wervelfracturen waar de botstructuren moeten geëvalueerd worden. Zo’n CT-beeld kan ook de tussenwervelschijf en in beperkte mate de zenuwen weergeven, maar minder gedetailleerd dan een MR-onderzoek (zie figuur 1).  

Kan een CT-onderzoek dan zoveel kwaad ?

Een CT-scan kan misschien een geruststellend gevoel geven aan de patiënt met een lumbago dat er niets ernstigs aan de hand is, maar het grote nadeel van deze scans is dat ze gebruik maken van röntgenstraling die in het lichaam DNA-schade kunnen veroorzaken, waardoor het risico op kanker verhoogd wordt. Hoewel het gebruik van deze straling bij radiografie en CT-onderzoeken een groot diagnostisch en therapeutisch voordeel oplevert, moet er rekening gehouden worden met het mogelijks geassocieerd gezondheidsrisico. MR-onderzoeken gebruiken deze straling niet en zijn daarom veiliger dan CT-opnames.

Waarom wordt er niet frequenter een MR-onderzoek aangevraagd?

De Belgische overheid beperkt het aantal MR-toestellen, omdat de aankoop-, installatieprijs en gebruikskost voor een MR-toestel hoger is dan voor een CT-scanner. De vraag voor MR-onderzoeken is groter dan het aanbod waardoor er lange wachttijden zijn (gemiddeld vier weken tot zes maand). Bijgevolg kiest men frequenter voor een CT-onderzoek met veel kortere wachttijden van gemiddeld slechts een à twee dagen.

We betalen en bestralen te veel.

Sinds 2011 zijn er vele initiatieven geweest om het aanvraaggedrag te veranderen zodat er minder zinloze, dure, stralingsbelastende onderzoeken zouden worden gevraagd. De campagne ‘medische beelden zijn geen vakantiekiekjes’ bijvoorbeeld, wil de bevolking en artsen alert maken voor de gevaren van medische beeldvorming (www.zuinigmetstraling.be). Onze studie in negen Belgische ziekenhuizen onderzocht in 2010 en 2015 of beeldvormingsonderzoeken volgens de algemene richtlijnen uitgevoerd worden, en of er een daling van de kosten voor de maatschappij en van de stralingsdosis voor de bevolking als gevolg van deze onderzoeken mogelijk is. In 2010 werden 81% van de CT-onderzoeken van de lage rug niet volgens de richtlijnen uitgevoerd en in 2015 worden er nog altijd 61% te veel CT-scans van de rug uitgevoerd. In deze grote patiëntenpopulatie was er in de meeste gevallen helemaal geen beeldvorming nodig. Bij het niet uitvoeren van CT-onderzoeken bij lumbago kan de overheid heel wat geld besparen en beschermt men de bevolking tegen zinloze straling.  Onze studie heeft aangetoond dat er een besparing van 15% per jaar mogelijk is, en dit enkel voor onderzoeken van de rug. Door het vermijden van CT-scans bij lumbago daalt de stralingsdosis voor deze patiënten met 60%.

De conclusie van ons onderzoek is dat de campagne “medische beelden zijn geen vakantiekiekjes” zeker nuttig is en dat er zowel besparingen als een daling van de stralingsbelasting voor de bevolking mogelijk is. Bijkomende investeringen in nieuwe MR-toestellen zijn nodig om aan de grote vraag tegemoet te komen zodat de wachttijden verkorten en onnodige CT-scans worden vermeden.

BRONNEN:

(1) Hoste P., Verstraete K.: Gebruik van de aanbevelingen voor medische beeldvorming in België: Multicentrische studie. College Radiologie 2012.

(2) Figuur 1: Afbeelding links: http://www.scenarbelgium.be/index.php/wat-is-een-discushernia

(3) Figuur 1: Afbeelding midden: Case courtesy of Dr Frank Gaillard, Radiopaedia.org, rID: 6104

(4) Figuur 1: Afbeelding rechts: Case courtesy of Dr Eric F Greif, Radiopaedia.org, rID: 29674