Geen werk van mannen alleen- De rol van de vrouw in de verovering van het Azteekse rijk

Geen werk van mannen alleen - De rol van de vrouw in de verovering van het Azteekse rijk

Door Silke Leenen

Een denkopdracht voor u, beste lezer: haal u een oorlog voor de geest. Het kan zijn dat u nu aan één van de vele hedendaagse gewapende conflicten denkt of misschien een grote veldslag uit het verleden. Aan welk tafereel uit welke eeuw u nu denkt kan ik niet voorspellen, maar ik durf wel met zekerheid te stellen dat de hoofdpersonages in de verscheidene associaties aan een oorlog steevast mannelijk waren. Het lijkt dus dat we een voornamelijk mannelijk beeld hebben van het oorlogsgebeuren. Maar klopt dit beeld wel of liegen we onszelf maar wat voor, maakte de geschiedenisleraar ons spreekwoordelijk wat blazen wijs?

Laat ons terugkeren naar februari 1519, het jaar waarin Hernán Cortés voet aan wal zette op de Mexicaanse kust, volgens de geschiedenisboeken vergezeld van ongeveer 500 manschappen, elf schepen en dertien paarden. Meer dan twee jaar later, in augustus 1521, stuikte het Azteekse rijk in elkaar na de Spaanse inname van haar hoofdstad Tenochtitlan. Het epos van de Mexicaanse verovering door Cortés is de meeste onder ons bekend. Weinig gekend zijn echter de twaalf Spaanse vrouwen en de grote groep inheemse vrouwen die Cortés vergezelden naar het economisch en politiek hart van het Azteekse rijk, dat in de strijd tegen de Spanjaarden ook door inheemse vrouwen verdedigd werd. Het is duidelijk dat tot op heden de verovering van het Azteekse rijk wordt afgebeeld als een exclusief mannelijke aangelegenheid terwijl dit niet strookt met de historische realiteit.

Dit onderzoek daagde dan ook voornamelijk de idee uit dat het slagveld een exclusief mannelijk terrein was. Mijn masterproef toonde immers aan de hand van verhalende bronnen met betrekking tot de Verovering aan dat zowel aan Spaanse, als aan Azteekse zijde van het slagveld vrouwen de gewonden verzorgden, de wacht hielden en zelfs actief deelnamen aan de strijd. Langs beide kanten werden deze vrouwen geroemd door de kroniekschrijvers omwille van hun moed, vandaag zijn we hun daden echter vergeten. Het kenbaar maken van hun namen en daden was het doel van mijn scriptie.

Hun actieve rol in het militaire verhaal van de verovering wordt tot op vandaag verzwegen. De rol die de geschiedenisboeken maar al te graag belichten is deze van de Azteekse vrouwen voorgesteld als weerloze slachtoffers die door de Spanjaarden als buit werden meegenomen om hun seksuele lusten op te botvieren. Dit beeld, dat we nog steeds meekrijgen via verschillende media, is echter te eenzijdig en op verschillende vlakken foutief. Naast het stillen van de lust werden er immers ook interraciale relaties aangegaan om andere redenen, zoals het vormen van politieke allianties, economisch opportunisme, maar ook oprechte liefde. Dat Azteekse vrouwen de Spaanse soldaten enkel vergezelden omwille van hun seksuele diensten is ook te eenzijdig. Vele inheemse vrouwen hadden bijvoorbeeld de taak om de Spanjaarden van voedsel te voorzien. Andere inheemse vrouwen speelden  een grote rol bij het zoeken van toenadering tussen de verschillende inheemse stammen en de Spanjaarden. Daarnaast werd ze langs beide kanten ingezet om een onderlinge vrede te bekomen.

La Malinche: hoer of heldin?

Eén van de meest controversiële figuren uit het epos van de Spaanse verovering, en de enige vrouw die in historische boeken ook een gewichtige rol krijgt toebedeeld, is La Malinche. Haar leven begon rooskleurig als het oudste kind binnen een adellijke Azteekse familie, maar nam snel een tragische wending wanneer haar vader stierf en ze nadien tot slaaf werd gemaakt door haar eigen moeder. Ze werd meegenomen naar de Maya-stad Potonchan waar ze nadien als geschenk aan de Spanjaarden werd gegeven. Ze zou de meest voorname tolk en vertrouwelinge van de Spaanse ontdekkingsreiziger Hernán Cortes worden, waarna ze ook zijn zoon baarde.

Ondanks haar grote rol in de Verovering van Mexico is haar naam in Europa echter minder bekend. Dit terwijl de naam van een andere vrouw in een soortgelijke situatie hier wel enorm veel faam kent: Pocahontas. Beide vrouwen vertaalden, gaven raad en begeleidden de blanke mannen, hun geliefden, die voor de eerste keer voet aan wal zetten in het gebied waar zij opgroeiden. Waar Pocahontas echter een positief beeld geniet onder de Amerikanen, is dit niet zo met La Malinche. Tot op heden wordt ze in Mexico als een hoer en verraadster van haar land bekeken. Zo wordt de term ‘malinchista’ in Mexico nog steeds gebruikt voor iemand die zijn land verraadt.

Vaak voorgesteld als de indiaanse tolk en minnares van Cortés, was ze echter meer dan deze oppervlakkige vermelding. Als een soort van cultureel bemiddelaarster trad ze op als tussenpersoon tussen de inheemse volkeren en de Spanjaarden. Haar insider-informatie had een grote impact op het welslagen van de Spaanse onderneming in Mexico, aangezien op basis van haar inlichtingen Cortés zijn militaire strategie kon bijstellen. Hoewel La Malinche dus wel vermeld wordt in historische werken omtrent de Verovering, zal dit steevast draaien rond haar seksuele rol en niet haar militaire. Opnieuw wordt de vrouw dus vergeten in het militaire spel van de Verovering.

“The conquest of the Americas was a conquest of women”

Uit mijn onderzoek blijkt dus dat vele rollen van vrouwen in de Verovering van het Azteekse rijk worden geminimaliseerd, zelfs vergeten. De rol van de vrouw als seksueel object wordt aan de andere kant dan weer uitvergroot en gesimplificeerd. Dit scheefgetrokken beeld over de deelname van de vrouw aan de verovering van het Azteekse rijk wordt via verschillende media en zelfs het onderwijs nog steeds levende gehouden. Maar geen blaam aan hun adres, aangezien dit beeld zelfs nog leeft in academische en professioneel historische middens.

Dit eenzijdig beeld omtrent de Verovering aankaarten was het meest voorname doel van mijn scriptie; de lacunes, overdrijvingen en simplificaties omtrent de rol van de vrouw in de Verovering  blootleggen. Met name de militaire rol van de vrouw, zowel de Spaanse als de inheemse, wordt steevast genegeerd in het verhaal van de Verovering. Nochtans is deze erg bijzonder, aangezien de aanwezigheid van een vrouw op het militaire veld ondenkbaar was, tot op vandaag. De denkopdracht aan het begin van dit artikel laat ook zien dat wij tot op vandaag een exclusief mannelijk karakter toeschrijven aan het slagveld. Mijn onderzoek toont echter aan dat dit beeld, dat ieder van ons heeft, echter niet strookt met de historische realiteit; dat de Verovering geen werk was van mannen alleen.