Een vrouwelijke schaakspeler: nog altijd bijzonder?

Wist u dat slechts elf procent van de schakers wereldwijd een vrouw is? Om beter te begrijpen waarom er zo een groot verschil zit tussen het aantal mannelijke en vrouwelijke schakers hebben we gekeken naar het profiel van schaakspelers en naar hoe vrouwelijke schakers hun minderheidspositie in de schaakwereld ervaren. 

Weinig vrouwelijke schakers? Et alors? 

Vrouwen zijn in de ruime minderheid in de schaakwereld, maar hoe moeten we hier naar kijken? Voor dit vraagstuk hebben we ons laten inspireren op het STEM-veld (wetenschappen, technologie, techniek en wiskunde). Ook in het STEM-veld zien we vooral mannen. Meerdere studies hebben dit onderzocht door te kijken naar het profiel van vrouwelijke studenten binnen STEM-richtingen. Daarop hebben we ons gebaseerd door het profiel van vrouwelijke schakers te bestuderen. Het onderzoek bestaat uit een internationale survey met 709 mannelijke en vrouwelijke schakers en 10 interviews met vrouwelijke schakers uit Vlaanderen en Nederland. Binnen de survey is gepeild naar de ideeën dat schakers hebben over kenmerken die een goede schaker heeft. Bovendien is het beeld dat ze hebben over mannelijkheid en vrouwelijkheid in kaart gebracht. De interviews dienden om te kijken naar hoe vrouwelijke schakers hun minderheidspositie in de schaakwereld ervaren. 

Wie schaakt er?

De resultaten tonen aan dat in het algemeen schakers langdurig zijn opgeleid en vaak ook ouders hebben die langdurig zijn opgeleid. Daarnaast beschikt de meerderheid over een hoog ‘schaakkapitaal’ zelfs voordat ze zelf leerden schaken. Dat wil zeggen dat ze onder andere vaak iemand in hun nabije omgeving hebben die kan schaken. Dit zou er op kunnen wijze dat het hebben van een hoog ‘schaakkapitaal’ een voorspeller kan zijn of iemand al dan niet begint te schaken. Waarom dat mensen schaken, heeft vooral met het spelplezier te maken. In de keuze van schakers om te blijven schaken, wordt naast het spelplezier ook hun sociale contacten en sociale interactie belangrijk. Vrouwelijke schakers vinden sociale motieven zoals sociaal contacten zelfs nog belangrijker dan mannelijke schakers. Ze hechten ook meer belang aan sommige factoren om te stoppen met schaken zoals teleurstellende resultaten en discriminatie. 

Hoe kijken vrouwelijke schakers naar zichzelf?

In de survey zijn dertig vaardigheden bevraagd waarbij de deelnemers moesten aanduiden tot in hoeverre ze zich met elke vaardigheid identificeren. Vervolgens moesten ze ook aanduiden tot in hoeverre ze elke vaardigheid met vrouwelijkheid, mannelijkheid en met een goede schaker associëren. Het opvallendste hierbij is dat er een conflict opduikt tussen hoe vrouwelijke schakers zichzelf beschrijven en het beeld dat ze hebben van kenmerken die ze associëren met vrouwelijkheid. De kenmerken die vrouwelijke schakers gebruiken om zichzelf te beschrijven zijn meer in lijn met de kenmerken die ze zelf associëren met een goede schaakspeler dan met vrouwelijkheid. Zo wordt fysiek aantrekkelijk sterk geassocieerd met vrouwelijkheid en niet met een goede schaakspeler. De vrouwelijke deelnemers identificeren zich ook niet met fysiek aantrekkelijk. Daarnaast worden analytisch vermogen en logisch redeneren sterk geassocieerd met een goede schaakspeler en niet met vrouwelijkheid. De vrouwelijke deelnemers associëren zich wel met deze vaardigheden.  Dit zou kunnen betekenen dat mensen die zichzelf beschrijven in termen die geassocieerd worden met vrouwelijkheid, een lagere kans hebben om te beginnen met schaken. 

Hoe kijken vrouwelijke schakers naar hun minderheidspositie? 

Naast de internationale survey werden tien vrouwelijke schakers uit Vlaanderen en Nederland geïnterviewd waarbij er aandacht was voor hoe ze hun minderheidspositie in de schaakwereld ervaren. Uit de interviews blijkt dat ze de schaakwereld ervaren als een open klimaat naar vrouwen toe. Echter hebben ze wel het gevoel dat ze opvallen en meer zichtbaar zijn omdat ze in de minderheid zijn. Ze benoemen ook allemaal zowel nadelen als voordelen die tot stand komen omdat ze een minderheid zijn. Zo ondervinden verschillenden dat mannen hun speelstijl tegen hen veranderen omdat ze een vrouw zijn. De vrouwelijke schakers vinden het ook jammer dat er zo weinig vrouwen en meisjes schaken en vermelden dat dit ontmoedigd is voor andere vrouwen en meisjes om te starten met schaken. Bovendien is het daardoor moeilijke om vrienden te maken. Ten slotte vermelden de meeste respondenten twee stereotypen, namelijk ten eerste dat schaken een spel is voor mannen en ten tweede dat vrouwen slechter zouden zijn in schaken. 

Een (vrouwelijke) schaakspeler in de schaakwereld 

De resultaten van het onderzoek tonen dus aan dat schaakspelers in het algemeen langdurig zijn opgeleid en over een hoog ‘schaakkapitaal’ beschikken. Vrouwelijke schaakspelers beschrijven zichzelf meer in termen die ze associëren met een goede schaakspeler en minder in termen die ze associëren met vrouwelijkheid. Tenslotte ervaren ze de schaakwereld als open naar hun toe, en zijn ze van mening dat er zowel nadelen als voordelen komen kijken bij hun minderheidspositie in de schaakwereld. Ze denken dat de afwezigheid van vrouwen en meisjes in de schaakwereld ontmoedigend is voor andere vrouwen en meisjes en dat het ervoor zorgt dat het voor een vrouwelijke schaakspeler moeilijker is om vrienden of rolmodellen te vinden in de schaakwereld.