De ongelijke zoektocht van mannen en vrouwen naar gezond werk. Welke jobkenmerken kunnen ons mentaal welzijn verbeteren?

Ons moderne werkleven speelt een centrale rol in ons mentaal welzijn. Jobs worden complexer, wat psychosociale risicofactoren voor onze mentale gezondheid teweeg brengt. Terzelfdertijd participeren steeds meer vrouwen in de Europese arbeidsmarkt. Een gender-vergelijkende studie bij 79043 werknemers in 36 Europese landen onderzocht welke factoren op de werkvloer gunstig zijn voor ons mentaal welzijn en vond significante verschillen tussen de ervaringen van mannen en die van vrouwen.

Gezond werk en ons mentaal welzijn in de huidige arbeidsmarkt

De huidige staat van de arbeidsmarkt is in flux door de digitalisering en globalisering. Deze veranderingen vereisen van werknemers een verhoogde flexibiliteit, een grote verscheidenheid aan vaardigheden, technische expertise en kennis. De aard van de jobs die we uitoefenen wordt alsmaar meer getypeerd door bepaalde risicofactoren voor onze mentale gezondheid, zoals een hoog werktempo, tijdsdruk, stressvolle situaties, een vervagende grens tussen werk- en privéleven en emotioneel of mentaal veeleisende taken. Onze ervaringen op het werk staan in direct verband met ons individueel welzijn. Verder is het bestuderen van deze risicofactoren ook relevant op organisatorisch vlak. Het mentaal welzijn van werknemers vormt één van de grootse hedendaagse uitdagingen op de arbeidsmarkt in het bestrijden van absenteïsme en het opkrikken van productiviteit.

De voorbije 15 jaar verkleinde de genderkloof in participatie op de Europese arbeidsmarkt gestaag. Steeds meer vrouwen werken. Toch blijven bepaalde jobgerelateerde kenmerken systematisch ongelijk verdeeld onder mannen en vrouwen. Deze kenmerken kunnen van een financiële, persoonlijke of sociale aard zijn. Ze beïnvloeden ook ons mentaal welzijn. Zo zorgt de gender gestratificeerde arbeidsmarkt er bijvoorbeeld voor dat vrouwen vaker terechtkomen in lager betaalde jobs in de zorg- en dienstverlenende sector. Mannen daarentegen oefenen vaker jobs uit aan het hogere eind van de organisatorische hiërarchie, wat gepaard gaat met meer status. Het onderzoeken van bepaalde factoren die kunnen bijdragen aan het mentaal welzijn van vrouwen is cruciaal. De studie concludeerde dat er beduidende verschillen zijn in de mentale gezondheid van mannen en vrouwen. Ons mentaal welzijn op de werkvloer wordt dus belangrijker dan ooit. Maar wat typeert gezond werk en zijn de risicofactoren bij arbeid wel gelijk verdeeld onder mannen en vrouwen?

‘Uitdagende jobs’ als prototype voor mentaal welzijn

Robert Karasek, een Amerikaanse socioloog, ontwikkelde een typologie waarin hij gezonde jobs definieerde aan de hand van twee dimensies. Zijn conclusie? Uitdagende jobs zijn voordelig voor ons mentaal welzijn. De typologie stelt dat uitdagende jobs gekarakteriseerd worden door enerzijds de taken die onze jobs vereisen en anderzijds de sturingsmogelijkheden die onze jobs bevatten. Bijvoorbeeld wanneer we in ons werk enkele bronnen van stress ervaren, maar we er ook onze vaardigheden verder kunnen ontwikkelen en autoriteit hebben om beslissingen te maken.

Het onderzoek bouwde verder op deze typologie en gaf enkele duidelijke nuances aan wat het ideaal van de uitdagende job inhoudt voor mannen en vrouwen. De sturingsmogelijkheden vormen inderdaad een bron van voordelen voor het mentaal welzijn. De taakvereisten daarentegen, kunnen onze mentale gezondheid ondermijnen. De studie bracht enkele belangrijke genderverschillen aan het licht.  Vrouwen in uitdagende jobs ervaren de eisen die hun job brengt als een groter risico voor hun mentale gezondheid dan mannen in dezelfde posities. Huishoudelijke taken creëren vaak spillover effecten waardoor vrouwen moeilijker een balans vinden tussen hun werk- en familierol. Verder krijgen vrouwen opvallend minder toegang tot jobs met sturingsmogelijkheden waar onze mentale gezondheid baat bij heeft.

De rol van autoriteit op de werkvloer

Het onderzoek bestudeerde ook de invloed van het hebben van autoriteit over andere werknemers op mentale gezondheid aangezien hier tot op heden geen wetenschappelijke eenduidigheid over was. De studie kwam tot enkele opmerkelijke conclusies. Autoriteit op de werkvloer is zowel voor mannen als voor vrouwen even gunstig voor hun mentaal welzijn. Problematisch is dat maar 5.4% van de vrouwelijke werknemers in Europa over autoriteit op de werkvloer beschikken in vergelijking tot maar liefst 10.4% van de mannelijke werknemers. Dit terwijl vrouwen over hogere opleidingsniveaus beschikken. Hoewel het beoefenen van een uitdagende job, eventueel in combinatie met autoriteit, voor vrouwelijke werknemers een groot verschil kan maken in hun mentaal welzijn, hinken ze achterop in het opnemen van deze jobs.

It’s a (wo)man’s world?

Maar er is hoop. De huidige genderkloof in mentale gezondheid kan gedeeltelijk gedicht worden als men op de arbeidsmarkt rekening houdt met het belang van jobkenmerken zoals sturingsmogelijkheden die het welzijn van alle werknemers, en zeker ook van vrouwen, kunnen verbeteren. Gezondheid van werknemers en economische interesse in productiviteit sluiten elkaar niet uit, integendeel. Productiviteit verhogen en inzetten op het welzijn van werknemers gaan hand in hand. Enerzijds kunnen de risicofactoren die geassocieerd worden met bepaalde jobs beperkt blijven door de taakvereisten op een beheersbaar niveau te situeren, zodat een balans gecreëerd wordt met het onbetaalde werk uit de privésfeer. Anderzijds moet ingezet worden op het verbeteren van de sturingsmogelijkheden van vrouwelijke werknemers. Wanneer men investeert in groeimogelijkheden en controle bij werknemers, stijgen de motivatie en work ethics. Maar bovenal is het van belang dat het organisatorisch beleid zich toespitst op gendergelijke toegang tot uitdagende jobs en dat het opnemen van autoriteitsposities bij vrouwen wordt aangemoedigd.