“Grote jongens huilen niet!” Het effect van genderstereotypen op jonge kinderen

Papa, waarom is roze alleen voor meisjes?

Stel je voor: je bent een 4-jarige jongen die samen met zijn papa rondloopt in de speelgoedwinkel. Je krijgt een cadeau omdat je goede punten hebt gehaald op school. "Je mag één ding kiezen uit de winkel, wat je ook maar wilt!”. In de rekken zie je de nieuwste Barbiepop staan, het ideale cadeau! Wanneer je het aan je papa laat zien, zegt hij: “Ach jongen, dat is alleen voor meisjes! Kijk eens naar de Lego, daar zit veel cool speelgoed tussen!”.

Nogmaals een voorbeeld van de harde realiteit die er is door de grote invloed van genderstereotypen. Maar waarom zijn deze stereotypen er? En waarom is het zo belangrijk dat we ze ontkrachten?

Gender en geslacht, hetzelfde principe?

Uit de antwoorden van mijn enquête bleek dat relatief veel leerkrachten (9 van de 20) nog steeds denken dat geslacht en gender hetzelfde betekenen. Dit klopt echter niet. Sekse of geslacht is het onderscheid bij organismen gebaseerd op het biologische verschil in voorplantingsorganen, fysiologie en gedrag (Weten.site, z.d.). Geslacht komt dus neer op het feit dat er biologische verschillen zijn tussen mannen en vrouwen. De officiële definitie van gender geeft aan dat het de kenmerken, eigenschappen, talenten en verwachtingen zijn die we toekennen aan vrouwen en mannen (Vlaamse Overheid, 2021). Deze verwachtingen zijn sociaal en cultureel bepaald en worden voortdurend veranderd, verfijnd en bijgeschaafd. ‘Nature’ versus ‘nurture’ dus.

Jij doet aan ballet? Dat is toch voor meisjes!

Net zoals kinderen tussen nul en zes jaar vooroordelen over huidskleur ontwikkelen, ontwikkelen ze ook genderstereotiepe ideeën tijdens de kleuterjaren. Peuters en kleuters leren door rolmodellen te imiteren: ouders, broers en zussen, opvoeder, juf/meester, … Daarnaast wordt het beeld van kinderen beïnvloed door de manier waarop meisjes en jongen voorgesteld worden in onze maatschappij. Denk aan televisieprogramma’s, prentenboeken, … Mannen worden vaak als sterk, onafhankelijk en avontuurlijk afgebeeld terwijl vrouwen eerder warm, zorgzaam en emotioneel voorgesteld worden.

Genderstereotypen zetten een limiet op de ontdekkingstocht van jonge kinderen. Ze verhinderen soms zelfs dat kinderen bepaalde activiteiten gaan uitproberen. De kinderen worden onbewust in een bepaalde richting geduwd, een richting die ze misschien niet in willen slaan. Ze missen hierdoor kansen om hun eigen talenten te ontwikkelen (Expoo, 2015) (Dierickx, 2022). Een kind van wie de interesses en talenten niet passen in rolbevestigende hokjes, is misschien bang om die zaken te verkennen en te ontdekken. Stel dat een meisjes interesse heeft in techniek en graag een brug wil bouwen, maar in de blokken- en bouwhoek zijn er alleen jongens aan het spelen. Er hangen ook foto’s op in deze hoek, maar die zijn allemaal van mannen die aan de slag gaan in de bouwsector. Dat geeft haar het idee dat bouwen enkel voor jongens is, wat haar niet zal aanmoedigen om haar interesse verder te ontwikkelen (RoSa Vzw, 2019). Bij sport zie je dezelfde taferelen. De clichés zitten er zo hard in dat we het  ‘raar’ vinden wanneer een jongen aan ballet doet.

Kleuters zijn gelukkig wel kneedbaar in hun overtuigingen. Enerzijds hebben stereotypen een grote invloed op hen. Anderzijds kunnen we hen van jongs af aan leren dat hun geslacht hen geen limieten oplegt (RoSa Vzw, 2019). Daarom is het net zo belangrijk dat we zo vroeg mogelijk proberen om jonge kinderen bewust te maken van genderstereotypen. De zaadjes rond genderbewustzijn worden in de vroege kindertijd geplant en de stereotypen groeien alleen maar uit tijdens de latere ontwikkeling. Het is dus essentieel om hier zo vroeg mogelijk op in te zetten. (EarlyYearsBlog, 2020).

Gender in de kleuterklas, hoe?

Voor sommige leerkrachten lijkt het wel onbegonnen werk, gender in de kleuterklas. Hoe pak je dat in godsnaam aan? Zijn de kleuters daar niet te jong voor? Moeten we de kinderen echt confronteren met die dingen op jonge leeftijd? Dat waren enkele reacties op mijn enquête van genderbewust(er) lesgeven. De helft van alle leerkrachten die de enquête heeft beantwoord, gaf aan dat ze zo goed als niet bezig zijn met gender in de klas. Veel leerkrachten zien het als een opgave om rond gender te werken. De meeste leerkrachten weten simpelweg niet hoe ze eraan moeten beginnen. Vanuit eigen observaties in stageklassen, kon ik dit helemaal bevestigen. Dringend tijd voor verandering dus! We lazen al waarom het zo belangrijk is om vroeg rond gender te werken, nu vragen we ons alleen af: hoe doen we dit?

Om een antwoord te geven op al deze vragen ben ik aan de slag gegaan met een zelfgemaakte handleiding, speciaal voor kleuterleerkrachten. In de handleiding staan tips & tricks om toe te passen in de kleuterklas. Zoals, bijvoorbeeld:

• Jij als leerkracht! Letten op je eigen taalgebruik, niks verbieden & hoe reageer je op een genderstereotiepe uitspraak van een kleuter?
• Hoe neem je de hoeken van de klas onder de loep?
• Hoe werk je thema’s uit op een genderbewuste manier?
• Wat is een goed boekenaanbod voor alle leeftijden?

Verder heb ik zelf het thema ‘Moederdag’ onder de loep genomen in mijn stageklas. Door te werken vanuit de interesses van de mama’s kwamen we uit op: fietsen, masseren, dansen, … Ook heb ik de mama’s heel actief betrokken bij het thema door ze uit te nodigen om te komen voorlezen in de klas.

Als laatste ben ik aan de slag gegaan met de kleuters van de derde kleuterklas. Met hen heb ik gefilosofeerd over gender om er zo voor te zorgen dat ze zich steeds meer bewust worden over gender.

Ben jij nu nieuwsgierig naar meer? Lees dan zeker mijn bachelorproef en handleiding!

Bronnenlijst:

Dierickx, E. (2020). “Dat is alleen voor meisjes!” - Hoe jonge kinderen over gender leren. Geraadpleegd van https://genderklik.be/actualiteit/dat-alleen-voor-meisjes-hoe-jonge-kin…

EarlyYearsBlog. (2020, 24 januari). Meisjes zitten op karate en jongens op ballet. Geraadpleegd van https://earlyyearsblog.nl/2020/01/24/meisjes-zitten-op-karate-en-jongen…

Expoo. (2015). Gevolgen van genderstereotypen. Geraadpleegd van https://www.expoo.be/gevolgen-van-genderstereotypen

Overheid Vlaanderen. (2021). Begrippen rond gender- en seksuele diversiteit. Geraadpleegd van https://overheid.vlaanderen.be/personeel/diversiteit-en-gelijke-kansen/…

RoSa Vzw. (2019). Toolkit - Gender in de kleuterklas. Geraadpleegd van https://rosavzw.be/assets/files/general/RoSa_Toolkit-kleuterklas.pdf#as…

Weten.site. (z.d.). Sekse of geslacht. Geraadpleegd van https://weten.site/sekse-of-geslacht/