Gestandaardiseerde toetsen: onbenut potentieel voor gelijke onderwijskansen?
Dit schooljaar is het zover: de Vlaamse toetsen gaan van start. Naast de algemene onderwijskwaliteit in kaart te brengen, kunnen leerkrachten deze gestandaardiseerde toetsen ook gebruiken als informatiebron tijdens deliberaties. Een gestandaardiseerde toets houdt in dat leerlingen een toets afleggen over dezelfde inhoud, in identieke omstandigheden. Dit maakt het mogelijk om scores tussen leerlingen en scholen te vergelijken
De bedoeling is dat leerkrachten op die manier objectievere informatie hebben over welke eindtermen de leerling al dan niet behaald heeft. Onderzoek toont immers aan dat leerkrachten vaak subjectieve kenmerken gebruiken zoals motivatie, welbevinden of het ‘algemene toekomstbeeld’ van de leerling. Dit is vaak in het nadeel van leerlingen met een lagere sociaaleconomische status (SES) en kan een probleem vormen voor gelijke onderwijskansen.
Ongelijke onderwijskansen
De laatste jaren gaan bij elk nieuw PISA-rapport de nodige alarmbellen af over de dalende resultaten van het Vlaamse onderwijs. Wat minder aandacht krijgt, is dat Vlaanderen ook op vlak van gelijke onderwijskansen erg zwak scoort. Zo zijn vooral kansarme leerlingen slachtoffer van het beruchte watervalsysteem. Het verschil in populatie tussen de gemiddelde ASO-school en BSO-school is frappant.
Eerder onderzoek toont aan dat het studieadvies voor leerlingen aanzienlijk wordt beïnvloed door hun SES. Leerlingen met een lagere SES krijgen, ongeacht hun schoolprestaties, minder vaak het advies om theoretische studierichtingen te volgen, vooral voor Latijn en moderne wetenschappen. Leerlingen met een hogere SES worden vaker bevoordeeld, zelfs als hun prestaties vergelijkbaar zijn met die van leerlingen met een lagere SES. Scholen met een hogere SES-leerlingenpopulatie geven doorgaans hogere adviezen, ongeacht eerdere prestaties.
Leerkrachten beoordelen ook gedrag en vaardigheden, wat leerlingen met een lagere SES kan benadelen. Dat komt omdat stereotypen over deze groep de beoordelingen kunnen beïnvloeden. Leerkracht houden ook rekening met ouders, waarbij ouders met een hogere SES meestal als meer ondersteunend worden gezien. Deze bevindingen onderstrepen de impact van SES en stereotypen op studieadviezen en werpen vragen op over gelijke kansen in het onderwijs.
Gestandaardiseerde toetsen to the rescue?
Gelukkig is er ook een mogelijke oplossing: standaardisering! Het idee hierbij is dat hoe meer je doelstellingen, curriculum en evaluatie objectief maakt, hoe minder invloed het subjectieve oordeel van de leerkracht zal hebben. De eindtermen bieden in Vlaanderen al een zekere mate van standaardisering – elke school streeft min of meer dezelfde doelstellingen na - maar centrale toetsen hebben we voorlopig nog niet.
Binnenkort kunnen de Vlaamse toetsen deze rol misschien vervullen, maar voorlopig komen we met de interdiocesane proeven en de OVSG-toets het dichtst in de buurt. Dit zijn gestandaardiseerde toetsen die de onderwijskoepels zelf ontwikkelden voor het eigen net. Een gevolg hiervan is dat de inhoud van de toetsen gebaseerd is op de eigen leerplannen in plaats van de eindtermen, en dat vergelijkende analyses op macroniveau niet mogelijk zijn.
Netgebonden toetsen worden amper gebruikt op leerlingniveau
In zijn masterproefonderzoek ging Stijn Kerkhofs na op welke manier leerkrachten de data uit netgebonden toetsen gebruiken bij de beslissing over het toekennen van een getuigschrift basisonderwijs. Ook werd er gekeken wat de impact hiervan is op gelijke onderwijskansen. Het onderzoek werd uitgevoerd via een survey (ingevuld door 98 respondenten) en vijf interviews.
Uit het onderzoek kwamen naar voren dat leerkrachten zich vooral baseren op de eigen toetsen. Netgebonden toetsen worden aanvullend gebruikt om een extra, objectieve blik te hebben, maar bieden onvoldoende nieuwe informatie om echt relevant te zijn. Het al dan niet gebruiken van netgebonden toetsen heeft daarnaast geen invloed op hoe leerkrachten naar GOK-leerlingen kijken. Tenslotte bevestigt dit onderzoek dat leerkrachten hun beslissing voor een groot stuk baseren op subjectieve factoren zoals de motivatie en het welbevinden van de leerling.
Een kind waarbij dat je twijfelt over getuigschrift of niet, en die weet eigenlijk al dat die in een bouwsector terecht wil komen of in de verzorging ofzo, kan je al vlugger toch oriënteren naar een B-stroom dan naar een A-stroom.
Het beperkte gebruik van de netgebonden toetsen betekent niet dat leraren per definitie weigerachtig staan tegenover het gebruik van gestandaardiseerde toetsen. Uit het onderzoek blijkt eerder dat de netgebonden toetsen de rol van objectieve lat volgens de leraren onvoldoende kunnen vervullen. Dit is niet verwonderlijk, aangezien de netgebonden toetsen in de eerste plaats bedoeld zijn om te gebruiken voor de kwaliteitszorg op schoolniveau.
Het gevoel over weinig objectieve informatie te beschikken, maakt dat leraren meer beroep doen op hun intuïtie. Hierbij bestaat het risico dat de beslissing gekleurd wordt door impliciete stereotypen tegenover leerlingen met een lagere SES.
Uitdagingen voor de Vlaamse toetsen
Vanuit de bevindingen uit het huidige onderzoek kunnen we vooruitblikken naar de Vlaamse toetsen die vanaf dit schooljaar zullen worden afgenomen. Meer dan dat bij de netgebonden toetsen het geval was, kunnen deze toetsen meegenomen worden in de beoordeling op leerlingniveau. Eén van de doelstellingen van de Vlaamse toetsen is de sociale gelijkheid te verhogen. Om deze ambitie waar te maken, zullen de Vlaamse toetsen de leraren voldoende informatie moeten geven over de mate waarin de leerling de eindtermen bereikt heeft.
Het huidige onderzoek leert ons dat wanneer deze koppeling onvoldoende is, er tijdens de interpretatie van de data veel ruimte blijft voor een subjectief oordeel. Daarnaast zullen schoolteams geprofessionaliseerd moeten worden in hoe ze met deze data kunnen omgaan. Het is dus nog afwachten of de Vlaamse toetsen ook in de praktijk de heilige graal voor gelijke onderwijskansen zullen blijken.
