GLOBE-WALL-IZATION Een tocht langs de scheidingsmuren van de 21e eeuw
Van eenvoudige prikkeldraad tot technologisch hoogstandje, overal ter wereld worden muren gebouwd om volkeren uit elkaar te houden. Leg ze allemaal achter elkaar en de bouwsels zouden bijna een derde van de wereldomtrek bedekken. Maar: 'Muren zijn een teken van een falend beleid.'
Duitsland overweegt een stuk Berlijnse Muur (1961-'89) herop te bouwen. Wat er nog rest van het IJzeren Gordijn wordt vakkundig gesloopt door toeristen die allemaal een brok geschiedenis thuis op hun kast willen leggen. Wederopbouw lijkt de enige manier om dit symbool van een verdeelde stad en een verdeelde wereld te redden. Ook de moeder aller muren trekt jaarlijks duizenden bezoekers. De Chinese Muur (5de eeuw v. Chr.-16de eeuw) kronkelt zich als een draak duizenden kilometers door het landschap. Bijna twintig eeuwen lang werd eraan gebouwd. De Muur van Hadrianus (122) is een gelijkaardig restant uit een ver verleden. Het jongere, Europese en minder indrukwekkende broertje van de Chinese Muur omsloot het machtige Romeinse Rijk aan de grens met Schotland. De huidige Schotse grens overlapt op enkele kilometers na de muur van weleer. De twee bouwwerken pronken vandaag op Unesco's werelderfgoedlijst.
De val van de Berlijnse Muur leek aan het einde van de Koude Oorlog een nieuw tijdperk in te luiden, met globalisering als hét modewoord. Kapitaal en goederen kunnen vandaag vrij bewegen, maar die bewegingsvrijheid geldt niet voor mensen. Toerisme bloeit, maar migratie jaagt velen schrik aan. Voor sommige politieke leiders zijn scheidingsmuren een laatste wanhoopspoging om ongevraagde bezoekers uit hun land te houden. Meer dan 10.000 kilometer lang slingeren de nieuwe scheidingsmuren zich rond de aarde. Prikkeldraadgordijnen, stenen muren en hoogtechnologische hekken: de mens toont zich bijzonder inventief als hij zijn territorium voor immigratie en geweld wil afsluiten.
Antropoloog Johan Leman, de gewezen directeur van het Centrum voor Gelijke Kansen, verbaast zich niet over het fenomeen van de scheidingsmuren, maar waarschuwt tegelijkertijd voor de gevolgen. 'Met een muur zeg je radicaal dat iemand anders niet tot jouw groep mag behoren', zegt Leman. 'Aan beide kanten van een muur kan zich zo een heel eigen dynamiek ontwikkelen, die een bestaand conflict alleen maar versterkt.'
De langste hedendaagse muur ter wereld ligt in de Westelijke Sahara. Al twintig jaar lang verdedigt een 2.500 kilometer lange zandstenen muur Marokkaans gebied tegen de agressie van de Polisario-rebellen die ijveren voor afscheiding van Marokko. De Verenigde Staten ontpopten zich eveneens als gedreven murenbouwers. In Bagdad pootten ze in april een betonnen mastodont neer tussen soennieten en sjiieten. Op hun eigen grens met Mexico plannen de Amerikanen een bijkomend stuk hoogtechnologisch hek dat immigratie uit het zuiden moet tegengaan. Het plan, dat door de nieuwe Democratische meerderheid opnieuw naar de tekentafel werd verwezen, spaarde kosten noch moeite: prikkeldraad, camera's, onbemande vliegtuigjes, satellieten, sensoren en extra agenten. De Mexicanen kunnen er alvast niet mee lachen. 'De muur is een slag in ons gezicht', vertelt professor Carmen Castellanos, die zich aan de Universidad Iberoamericano van Mexico op de problematiek toelegt. 'Door de grote welvaarts- en inkomensverschillen blijven de VS als een magneet op Latijns-Amerika werken. Dat verander je niet met een muur.' Volgens Castellanos zullen mensen gewoon hogere ladders bouwen en diepere tunnels graven. Ze gelooft absoluut niet dat de maatregel doeltreffend is. De tocht zal wel lastiger worden voor degenen die de oversteek wagen, zegt professor Bart Kerremans, Amerikaspecialist aan de KU Leuven. 'De risico's zullen groter worden, wat in het voordeel van de coyotes speelt.' Die mensensmokkelaars verdienen handenvol geld aan het illegaal binnenbrengen van migranten. Hoe moeilijker de oversteek wordt, hoe dieper de arme gelukzoekers in hun beurzen moeten tasten.' Zeker in Bagdad erkennen de VS door het bouwen van een muur eigenlijk hun onvermogen om de situatie, die ze voor een stuk zelf gecreeërd hebben, op te lossen', meent Kerremans.
Ook elders in de wereld staan hekken op het programma. Zo heeft India ambities om het langste grenshek ter wereld te plaatsen. Het land plant een omheining van 4.000 kilometer langs de grens met zijn oostelijke buur Bangladesh. Op die manier wil India de illegale immigratie en smokkel een halt toeroepen. De Israëlische regering ontlokte een storm van protest toen ze een 'veiligheidsmuur' van maar liefst zes meter hoog begon te bouwen tussen Israël en de Westelijke Jordaanoever, maar daarbij grote delen Palestijns gebied inpalmde. Voor de Leuvense professor Luc Reychler, die gespecialiseerd is in vredesonderzoek, zijn muren bovenal een teken van zwakte. 'Het is een teken van een falend beleid en typisch voor ongelijke samenlevingen', zegt hij. 'Muren worden opgetrokken om problemen niet te moeten aanpakken of niet te moeten zien.' Reychler gelooft niet dat ze snel zullen verdwijnen. 'Muren zijn politieke instrumenten. Kunnen die gesloopt worden? Ja, maar de vraag is of men ze wil slopen.' Toen Cyprus lid werd van de Europese Unie werd meteen een bufferzone mét muur geadopteerd. In januari werden in de hoofdstad Nicosia delen van de muur die Turks-Cyprioten en Grieks-Cyprioten sinds 1974 scheidt, symbolisch neergehaald, maar een oplossing voor het conflict is er nog altijd niet.Beleidsmakers denken maar beter twee keer na als ze een muur plaatsen. De Chinese Muur en de Muur van Hadrianus luidden het einde van een rijk in. 'In het beste geval zijn ze mooi in de toekomst', zegt Leman. De moderne muren getuigen nochtans van weinig esthetiek. Meedingen naar een plaatsje op de Unesco-lijst doen ze wellicht nooit.
