Oei, mijn kleuter is seksueel?!

“Ik was aan het koken, en ineens ging ze hier zo voor haar keukentje op iets liggen, echt iets kleins, een parel ofzo, denk ik. En dan zo met haar handjes erop.” vertelde een moeder over haar dochtertje van vier jaar, die had ontdekt hoe ze kon masturberen. “Ja, zo friemelen, en daar komen echte geluiden bij en… zo zoeken naar bevrediging… en de intensiteit daarvan, dat vond ik zo verwonderlijk. Zo’n klein kindje.” De moeder vroeg zich vooral af: “Is dit wel normaal? En hoe moet ik hier mee omgaan?”

Bovenstaande fragment komt uit het onderzoek van seksuologe Hasse Forceville naar hoe moeders kijken naar seksualiteit bij kleuters. Kinderlijke seksualiteit roept bij volwassenen vaak een ongemakkelijk gevoel op, maar de seksuele ontwikkeling en het exploreren van lichamelijkheid is een normaal onderdeel van opgroeien. Sommige kinderen ontdekken bijvoorbeeld hoe ze kunnen masturberen of elkaar kunnen aanraken op manieren die ze plezierig vinden. Dat is voor ouders vaak even schrikken, al doen ze hun uiterste best om er geen taboe van te maken.

Eerder zo van… ik had het niet zien aankomen. Ik vind het helemaal niet erg dat het zo vroeg is, maar eerder onverwacht. Zo… daar had niemand mij op voorbereid, dat dit nu al kon.

Van normaal naar problematisch…

Seksualiteit bij kinderen is niet altijd zo’n ongemakkelijk onderwerp geweest. Freud stelde dat de vroege kinderjaren net een bijzonder seksuele periode waren, maar doordat er aan het einde van de 20ste eeuw meer zaken van seksueel misbruik aan het licht kwamen, leidde dat tot meer onderzoeken naar de  gevolgen van seksueel misbruik. Uit die onderzoeken bleek dat kinderen die werden misbruikt vaker seksueel gedrag stelden dan kinderen die niet werden misbruikt, en op die manier belandde kinderlijke seksualiteit in een taboesfeer. Hierdoor is er weinig onderzoek gedaan naar de normale seksuele ontwikkeling van kinderen en is er bij opvoeders vaak verwarring en onzekerheid over hoe ze met het seksueel gedrag van hun kinderen moeten omgaan.

Privé? Vooral heel leuk!

“En… een tijdje geleden, het gaat in de zomer geweest zijn, dus ze was nog vier… waren ze boven op hun kamer aan het spelen en ze komen zo wat giechelend naar beneden: Mama! [De buurjongen] heeft naar mijn spleetje mogen kijken! Hij heeft ook eens mogen voelen!

Op kleuterleeftijd hebben kinderen nog weinig besef van schaamte omdat ze de maatschappelijke waarden en normen over seksualiteit nog niet kennen. Kleuters vertonen dan ook nog meer openlijk seksueel getint gedrag in vergelijking met oudere kinderen. Belangrijk hierbij is dat de betekenis van het seksuele gedrag verschilt van de betekenis die het bij de volwassenen heeft. Voor volwassenen is seksualiteit meer gericht op lust en relatievorming, terwijl het bij kinderen vooral om nieuwsgierigheid en plezier draait. De vraag is dan: hoe gaan ouders hier  mee om? Hasse Forceville onderzocht in haar scriptie de ervaringen van acht moeders, die zijn samengevat in onderstaande figuur.

Oei, dat is vroeg! Is dat wel normaal?

Genitaal zelfonderzoek of doelloos met de handen aan de genitalia wrijven, vinden de meeste moeders heel normaal. Meer intens seksueel gedrag, zoals gerichte stimulatie van de genitalia, vinden ouders moeilijker om mee om te gaan. Ze vragen zich af of het gedrag wel normaal is en welke betekenis het heeft. Daarnaast zijn ze bang voor het oordeel van anderen. Ook wanneer het gedrag in het openbaar gebeurt, zoals in de speeltuin of in de klas, leidt dit tot meer ongemakkelijkheid.

Als het kind een ander kind betrekt in een seksueel spelletje, bijvoorbeeld de situatie in het fragment hierboven, maken ouders zich vaak zorgen over wederzijdse toestemming. Kan een kind van vier jaar überhaupt wel toestemming geven voor een seksueel spelletje? Een aantal moeders twijfelt hier erg over. Het is voor ouders verder ook verwarrend als zij zelf per ongeluk betrokken worden in het seksuele plezier van hun kleuter tijdens het wassen of afdrogen van de genitale zone, of tijdens een spelletje van ‘borstvoeding geven’.

Ik wil vooral niet... ik wil zeker niet dat dat taboe wordt, maar anderzijds wil ik ook niet dat er zo... ja, kinderen fantaseren al zo veel en wie weet wat gaat die daarrond dan vertellen. Niet dat ik dat anders wel zou doen, aan haar tepels drinken, maar... hé...”

In onwetendheid verder ploeteren

De moeders willen echter niet dat seksualiteit en genieten van je eigen lichaam een taboe zou worden. Ze laten hun kind dan ook gewoon doen als het seksueel gedrag vertoont en zetten hierbij in op de boodschap ‘dit is oké, maar privé’. Ze willen vooral een vorm van openheid rond naaktheid en seksualiteit creëren die ze zelf in hun jeugd niet altijd hebben ervaren. De moeders begrenzen het gedrag enkel wanneer ze het in de context niet gepast vinden of wanneer er een ander kind bij betrokken is. Vaak reageren ze dan iets strenger of harder dan ze zouden wensen vanuit bezorgdheid over wat anderen zouden denken of over wederzijdse toestemming. Ze ondersteunen hun kind erg in het ontwikkelen van weerbaarheid tegen seksueel grensoverschrijdend gedrag.

Maar je weet eigenlijk als ouder zo weinig. Zeker hierover. Ja, in onwetendheid verder ploeteren zo [lacht].”

De moeders blijven echter zitten met een bepaalde onzekerheid over het seksueel gedrag van hun kinderen en hoe ze hier best mee omgaan. Ze hebben vooral nood aan informatie over een gezonde seksuele ontwikkeling bij kinderen en aan normalisering van het gedrag binnen de maatschappij. Ze stellen dat instanties zoals Kind en Gezin en het CLB een belangrijke rol kunnen spelen door aandacht voor de seksuele ontwikkeling meer te integreren in de opvolging van jonge kinderen. Zo kunnen ouders worden gerustgesteld dat het gedrag van hun kleuters normaal is en ondersteuning krijgen om ermee om te gaan.