Voorlezen aan anderstalige nieuwkomers: een toegangspoort tot verhalen en meer leesmotivatie

Terug naar 2019

“Beeld je even in, je bent een anderstalige tiener en je wil jouw Nederlands wat bijschaven door een spannend boek te lezen. Je dwaalt tussen de rekken van de bibliotheek, maar het enige wat je vindt zijn boeken over draken, prinsessen en sprekende dieren. Wat nu? Dit is helaas de realiteit in Vlaanderen waarin steeds meer anderstalige jongeren zich bevinden. Ze voelen zich gedemotiveerd om te lezen in het Nederlands omdat de verhalen op hun niveau te kinderachtig zijn en hen niet interesseren.”

Zo begon het artikel dat ik inzond, samen met twee medestudenten, voor onze deelname aan de Vlaamse Scriptieprijs 2019 met onze bachelorproef. We hadden een klein boekje gemaakt met zes verhalen van professionele auteurs in eenvoudig Nederlands voor de meest kwetsbare leerlingen uit ons onderwijs. Het was een geweldige ervaring, maar veranderde weinig voor de anderstalige en laagtaalvaardige leerlingen op de schoolbanken. Om hen écht te helpen moest er nog heel wat gebeuren: onderzoeken hoe je met dat boekje evidence-based aan de slag gaat in de klas, die visie op lezen verspreiden onder leerkrachten, echt ingang laten vinden in het onderwijs, een uitgever vinden, de boeken op de scholen krijgen… En nog veel meer. Deze grootste plannen kwamen in een stroomversnelling door het winnen van de Klasseprijs. We vonden een uitgeverij, we gingen samenwerkingen aan met Odiseehogeschool en de Orde van den Prince, we werden uitgenodigd voor pedagogische studiedagen enzovoort. Echter, ondertussen had ik ook beslist verder te studeren. In mijn master Pedagogiek & Onderwijskunde koos ik er daarom al snel voor om mijn masterproef opnieuw rond dit thema te schrijven zodat ik wat studiepunten tegenover al die dromen kon zetten.

Vandaag

Vandaag is de situatie die we in 2019 beschreven helemaal anders. Eindelijk is er leesmateriaal voor jongeren die onze taal nog niet onder de knie hebben. Het boek – dat niet meer uit zes, maar wel uit veertien verhalen en gedichten bestaat – is in elke bibliotheek te vinden en is zelfs al – binnen het jaar – aan een tweede druk toe. Er werden al tientallen workshops gegeven op scholen én … mijn masterproefonderzoek, met een steekproef van meer dan 200 anderstalige nieuwkomers in meer dan twintig klassen, toont aan dat op de juiste manier aan de slag gaan met deze literaire teksten de leesmotivatie van deze jongeren significant bevordert.  

Waarom is dat zo belangrijk?

Onderzoek wijst keer op keer uit dat anderstalige leerlingen oververtegenwoordigd zijn in het beroeps- of het buitengewoon secundair onderwijs. Om deze vaak als vanzelfsprekend beschouwde oriëntatie tegen te gaan is het, onder andere, belangrijk  om ook aan deze leerlingen hoge verwachtingen te stellen, onder meer door hen binnen het OKAN-jaar ook activiteiten aan te bieden die specifiek voorbereiden op het aso-onderwijs, zoals het verwerken van literaire teksten. Alleen zo ga je onderwijsongelijkheid en literaire discriminatie tegen!

Tekening: Zidiris

Daarnaast verbazen deze OKAN-leerlingen me keer op keer, onderzoek na onderzoek, en tonen ze dat zij die hoge verwachtingen inlossen. Zo getuigde een Russische, vijftienjarige leerling tijdens dit onderzoek dat hij aan de bushalte steeds naar luisterboeken van Dostojevski luistert… Waarom dan aan deze leerlingen geen hoge leesverwachtingen stellen?

Interactief voorlezen, een echte leesbeleving!

Hoge verwachtingen stellen aan leerlingen moet uiteraard samen gaan met voldoende ondersteuning. Deze masterproef zocht en vond daarom een laagdrempelige aanpak van leesonderwijs die de leesmotivatie van anderstalige nieuwkomers bevordert: interactief voorlezen!

Is voorlezen niet voor kinderen? Als je je dat afvraagt, ben je niet alleen. Onderzoek naar voorlezen eindigt vaak al na de kleuterjaren en zeker na de eerste jaren van het lager onderwijs. En dat terwijl onderzoek er net op wijst dat interactief voorlezen een positieve invloed uitoefent op de taalvaardigheid en de woordenschatontwikkeling van leerlingen. En is dat niet wat anderstalige nieuwkomers nodig hebben?

Hoe pak je dat aan? Interactief voorlezen kenmerkt zich door enkele taalontwikkelende strategieën en houdt in dat je op een kwaliteitsvolle manier gaat voorlezen waarbij je veel ruimte en tijd laat om de taalinput uit zo’n tekst uitgebreid te bespreken. Je maakt van het voorlezen een leesbeleving waarin interactie centraal staat. De leerlingen vatten het verhaal samen, zetten leesstrategieën in, bespreken de moeilijke woorden, vertellen het verhaal aan elkaar… Hoewel de leerkracht de tekst voorleest, is die eigenlijk het minste aan het woord tijdens zo’n leesles. Zonder het zelf te beseffen worden de leerlingen de verteller van het verhaal.

Mijn onderzoek

Omdat ik uit eerder onderzoek weet dat leesplezier een voorwaarde is om tot leren en taalontwikkeling te komen, besloot ik het effect van dat interactief voorlezen op de leesmotivatie van de anderstalige nieuwkomers te meten. Onderzoek naar de leesmotivatie komt veel minder voor dan onderzoek naar de leesvaardigheid van leerlingen. Echter, er is een wederkerig verband tussen de leesmotivatie en de leesvaardigheid: Leerlingen die liever lezen, lezen ook beter! Ook motivationeel onderzoek biedt dus een antwoord op die zorgwekkende dalende trend in de leesvaardigheid van onze leerlingen.

Concreet leidde ik in het onderzoek 22 OKAN-leerkrachten op in interactief voorlezen. Door de coronacrisis gebeurde dit aan de hand van video-instructies. Deze leerkrachten gingen met hun meer dan 220 leerlingen gedurende een maand aan de slag met twee verhalen. Bij het ene verhaal werd ingezet op interactief voorlezen en bij het andere verhaal niet.

Om het effect zwart op wit te kunnen vaststellen vulden zowel leerlingen als leerkrachten meetinstrumenten in die statistisch geanalyseerd konden worden. Echter, kruisjes op een blad kunnen de dromen, uitdagingen en opvattingen van deze interessante doelgroep niet voldoende vatten. Daarom koos ik voor mixed-method onderzoek, waarbij het bovenvermelde kwantitatieve onderzoek gecombineerd werd met kwalitatieve interviews met de leerlingen.

Het werkt!

En wat bleek? De leerlingen vinden het interactief voorlezen geweldig! Ze vertelden dat de werkvorm hen toegang geeft tot uitdagende verhalen, rijke taalinput, interactie… en het verhoogt hun motivatie. Maar blijkt dat nu ook uit de cijfers? En is dat statistisch significant? Ja! Dit onderzoek toont aan dat de gecontroleerde leesmotivatie significant daalt na het interactief voorlezen. Dit betekent dat deze werkvorm ervoor zorgt dat leerlingen minder lezen omdat het “moet”.

Leerkrachten, laat alles vallen en ga voorlezen!

Ook dit onderzoek toont aan dat tijd vrij maken voor literatuur in de OKAN-klas zijn vruchten afwerpt en het geeft leerkrachten handvaten over hoe ze dat het beste kunnen doen. (Interactief) voorlezen krijgt onterecht weinig tot geen aandacht in het secundair onderwijs terwijl het de toegangspoort is voor anderstalige leerlingen tot een rijke taalinput in geschreven en gesproken taal, tot literatuur én tot een hogere leesmotivatie. Want zien lezen, doet lezen!

Overhaald

Handboek | Overhaald

Duthois, T., Pessemier, R. & Mergan, N. (2020). Overhaald. AcademiaPress.

Algoet, M., Duthois, T., Hebbrecht, J., Mergan, N., Pessemier, R., Vandenhende, H. & De Moor, A. (2021). Leerkrachtengids Overhaald. www.arteveldehogeschool.be. https://www.arteveldehogeschool.be/sites/default/files/overhaald_-_lesf…