Voorleessoftware en meertaligheid: een goede match?
“Taal en schrijven zijn voor mij heel moeilijk. Spelling: woorden kunnen vervoegen en zo, dat is altijd moeilijk. Ik vergeet vaak letters en draai die heel veel om. Ik zit nu al even met mijn computer, met voorleessoftware, te werken en dat helpt. Als ik bijvoorbeeld een fout schrijf, dan weet ik niet of dat fout is. Ik kan dat niet weten. Met de voorleessoftware is dat makkelijker. Dat helpt heel erg en ik heb het ook gewoon echt nodig. Mijn punten zouden heel anders zijn als ik geen voorleessoftware had.”
Dit stukje tekst is een antwoord van Elvira, een meisje uit het zesde leerjaar dat zowel in het Kosovaars als in het Nederlands is opgevoed. Elvira heeft al bijna haar hele basisschoolcarrière moeite met lezen en schrijven. Voornamelijk het schrijven van teksten is iets wat haar zweet en tranen kost.
Beeld je eens in: je bent, net als Elvira, een kind dat opgevoed is in het Nederlands en in een andere taal. Je zit aan je bank in de basisschool en je bent wat aan het tekenen. Plots vraagt de juf om je schrift te nemen en een pen. Je weet al meteen hoe laat het is: tijd om te schrijven. De juf geeft je de opdracht om een tekst te schrijven over jouw droomreis. Je zucht diep en de moed zakt je in de schoenen. Hoe moet ik beginnen? Klopt deze zin wel? Is dit woord juist geschreven? Moet ‘Spaans’ met een hoofdletter geschreven worden of niet? Je kijkt naar je klasgenoten en het lijkt alsof zij helemaal geen moeite hebben met deze opdracht. Ben ik de enige die dit zo moeilijk vindt?
Dit zijn vragen die Elvira zich ook stelde tijdens zulke opdrachten, ook wel functionele schrijfopdrachten genoemd. Gelukkig hoeft ze hier nu niet meer over te na te denken, want nu mag ze voorleessoftware gebruiken.
“Dat helpt echt met woorden schrijven. Mijn voorleessoftware pakt heel veel fouten weg. Mensen begrijpen nu ook wat ik schrijf.”
Voorleessoftware: wat is dat?
Je hebt misschien al eens van deze term gehoord. Voorleessoftware is een digitaal hulpmiddel dat de hierboven beschreven moeilijkheden kan compenseren. Zo kan het een zin of tekst die je geschreven hebt luidop voorlezen. Daardoor kun je sneller horen of je een fout hebt gemaakt en waar die fout zit. Je kunt een tekst ook inspreken in plaats van ze zelf te schrijven. Verschillende wetenschappelijke studies tonen een verbeterd leesbegrip en een verbeterde leessnelheid aan bij leerlingen die de voorleessoftware gebruiken. Daarnaast blijken deze kinderen gemotiveerder om te lezen en kunnen ze vlotter en zelfstandiger deelnemen aan het klasgebeuren. Dit is natuurlijk zeer positief, maar wat is nu precies het effect van de software op de schrijfprestaties tijdens functionele schrijfopdrachten van meertalige kinderen? Welke functies gebruiken ze het meest?
Werkt het of werkt het niet?
In mijn onderzoek ben ik nagegaan wat het effect is van voorleessoftware op de functionele schrijfvaardigheden van meertalige leerlingen. Functionele schrijfvaardigheden zijn vaardigheden die nodig zijn om bijvoorbeeld een tekst te schrijven, zoals het beschrijven van een gebeurtenis in chronologische volgorde, het gebruiken van juiste zinsconstructies en het juist vervoegen van werkwoorden.
Ik ben op zoek gegaan naar leerlingen uit het vijfde en zesde leerjaar die zowel in het Nederlands als in een andere taal opgevoed zijn. Dit bleek moeilijker dan gedacht. Veel scholen bieden de voorleessoftware namelijk enkel aan leerlingen met leerproblemen of lees- en spellingsproblemen aan. Dus niet aan leerlingen die enkel meertalig zijn. Daarom ben ik ook op zoek gegaan naar kinderen met dyslexie.
Tijdens het onderzoek zelf voerden de leerlingen twee functionele schrijfopdrachten uit: een met pen en papier, een met de voorleessoftware. Bij beide opdrachten moesten ze een ongeval beschrijven aan de hand van een afbeelding. Deze teksten heb ik een score gegeven aan de hand van de schrijftest Toets Functioneel Schrijven (Van den Eynde et al., 2021). Zo kon ik nagaan of de voorleessoftware daadwerkelijk een hulpmiddel kan zijn of niet. Uit de resultaten blijkt dat de leerlingen inderdaad een betere score hadden op de tekst geschreven met de voorleessoftware. Ze gebruikten bijvoorbeeld een grotere variatie aan woorden en maakten minder spellings- en woordvolgordefouten.
Naast de schrijfopdrachten heb ik de leerlingen kort geïnterviewd. Ik vroeg hen bijvoorbeeld welke functies van de voorleessoftware ze het meest gebruiken wanneer ze een tekst schrijven, of ze zich zelfstandiger voelen sinds ze de software gebruiken en hoe ze dit hulpmiddel ervaren. Uit de antwoorden blijkt dat deze leerlingen voornamelijk de voorlees- en spellingcontrolefunctie gebruiken tijdens het schrijven van een tekst. Ze zeggen zich ook zelfstandiger te voelen. Ze hebben minder hulp nodig van de leerkracht, hun ouders of klasgenoten, wat hun zelfvertrouwen een boost geeft. Deze leerlingen ervaren de voorleessoftware dus als iets positief.
Kijken naar de toekomst
Zoals dit onderzoek en eerdere studies aangeven, heeft voorleessoftware een positief effect op de schrijfprestaties van meertalige kinderen en op hun zelfstandigheid. Helaas zijn basisscholen tot op heden weinig bekend met de voordelen van deze software bij deze leerlingen. Ik hoop met deze bachelorproef andere onderzoekers aan te sporen meer studies te verrichten over dit onderwerp om deze bekendheid tot stand te brengen. Op deze manier kunnen gebruikers van de software beter begeleid worden zodat ze voordelen ervan zo goed mogelijk kunnen benutten en ervaren.
De vermelde naam in dit artikel is een pseudoniem
