Het klasgebeuren bij leerlingen met ernstig meervoudige beperkingen

Wat als … er leerlingen met ernstig meervoudige beperkingen (EMB) in je klas zitten?

door Lies De Pauw en Hanne Engels


Kinderen en jongeren met ernstig verstandelijke én ernstig motorische beperkingen hebben net als iedereen recht op onderwijs. Maar wat als deze leerlingen in jouw klas terecht komen?

Leerlingen met EMB zijn door hun beperkingen volledig afhankelijk van hulp bij alledaagse activiteiten, zoals eten, spelen, aankleden,… Daarnaast kunnen ze vaak niet praten en is het aan de leerkracht om hun subtiele signalen te begrijpen. Ook om te leren zijn deze leerlingen volledig afhankelijk van begeleiding en van een ervaringsgerichte omgeving. Hoe kan je als leerkracht het onderwijs aan deze leerlingen vormgeven?

“Sofie heeft heel graag muziek en dan weten we ook dat als we iets aangeleerd willen krijgen dat we dat via muziek kunnen doen.” (citaat leerkracht)

In Vlaanderen zitten leerlingen met EMB in het Buitengewoon Onderwijs. Zij hebben nood aan een individueel aanbod en daar kan het gewoon onderwijs niet aan tegemoet komen. Maar ook in het Buitengewoon Onderwijs is het niet vanzelfsprekend om les te geven aan leerlingen met EMB.

Leerkrachten die lesgeven aan leerlingen met EMB maken een uitgebreide beeldvorming van de leerling. Zo komen ze erachter wat de leerling kan, wat zijn beperkingen zijn, hoe ze hem kunnen motiveren,… Als je veel weet over een leerling, is het gemakkelijker om je les aan te passen aan de verschillende leerlingen in je klas.

“Ze zeggen altijd  dat het Buitengewoon Onderwijs meer individueel onderwijs is maar uiteindelijk is de realiteit wel dat je alleen met zes leerlingen hier in de klas bent.” (citaat leerkracht)

Leerlingen met EMB kunnen het gemakkelijkst leren als ze een leerkracht hebben die met hen alleen werkt. Helaas is dit vaak niet mogelijk doordat de Vlaamse onderwijsstructuur niet aangepast is aan de noden van leerlingen met EMB. Doordat er weinig personeel is in klassen met leerlingen met EMB, worden veel activiteiten in groep gedaan. Als je in groep werkt, kan je niet met alle noden van alle leerlingen rekening houden en zullen dus ook  niet alle leerlingen iets bijleren uit de activiteit.

Als gevolg van een gebrek aan personeel gaan de meeste activiteiten ook door in de klas. Als je als leerkracht met zes leerlingen in een rolstoel een les op locatie moet geven, heb je vele helpende handen nodig. Die extra handen zijn er momenteel niet. Leerlingen met EMB hebben wel nood aan een omgeving waarin ze ervaringen kunnen opdoen om te leren. Zij kunnen bijvoorbeeld niet in de klas over het bos leren, want die link kunnen ze niet leggen. Als de leerlingen niet naar het bos kunnen gaan, zullen zij dus ook niets over het bos leren.

“Leerkrachten hebben een speeltijd nodig maar voor die kinderen is het niet ideaal.” (citaat leerkracht)

Het Buitengewoon Onderwijs volgt, bij benadering, hetzelfde lessenrooster als het gewoon onderwijs. Maar leerlingen met EMB hebben geen bioritme dat zich laat kneden naar twee keer 50 minuten aandacht en dan 15 minuten speeltijd. Zij hebben nood aan rust- en verzorgingsmomenten op het moment dat ze moe zijn of verzorgd moeten worden. Een flexibel lessenrooster is dus essentieel als leerlingen met EMB in je klas zitten. Dit is spijtig genoeg op  vele scholen onmogelijk.

“Het is heel veel uit de duim zuigen want echte handleidingen gelijk in het gewoon onderwijs hebben wij natuurlijk niet.” (citaat leerkracht)

Het is vaak een heuse zoektocht voordat je materiaal vindt dat aangepast is aan leerlingen met EMB. Nog vaker vind je zelfs geen aangepast materiaal en moet je het zelf maken. Toch bestaan er websites met aangepaste activiteiten voor leerlingen met EMB, maar deze zijn niet bekend bij de leerkrachten (vb. http://www.ervaarhetmaar.nl; http://www.methodedoedels.nl; http://www.hetprikkeltje.com; De activiteitenwijzer).  Dit kan voor een deel opgelost worden door hier aandacht aan te besteden in opleidingen en nascholingen.

De Vlaamse Onderwijsraad (Vlor) is op de hoogte van deze moeilijkheden bij het werken met leerlingen met EMB. De Vlor en de leerkrachten van leerlingen met EMB weten zeer goed wat ze nodig hebben om leerlingen met EMB beter te kunnen begeleiden. Ten eerste meer begeleiding in de klas. Om dit te kunnen bereiken, zou een samenwerking met de zorgsector ideaal zijn. “Leerkrachten zijn getraind in systematisch naar doelstellingen kijken. Terwijl opvoeders een aantal doelstellingen gaan naleven, maar ook  gaan kijken naar het welbevinden van die leerling. En de combinatie van die twee maakt juist dat je een aantal dingen bij die leerlingen kan bereiken.”(citaat leerkracht). Als er meer begeleiding is in de klas, kan je meer individueel met een leerling werken en kan je meer onderwijs op locatie aanbieden. Daarnaast kan een samenwerking ervoor zorgen dat men afstapt van een strikt schools lessenrooster, wat ook in het voordeel van de leerlingen met EMB speelt.

Tot slot…
Leerkrachten van leerlingen met EMB zijn geen wondermensen, maar ze beschikken wel over een aantal eigenschappen die hen erop doen lijken. “Durven verder kijken dan uw neus lang is. Als je zegt van ik moet die activiteit doen en je blijft binnen die lijntjes, dan ga je er niet komen. Je moet soms een aanpassing doen aan een tafel of een schakelaar en dan moet je durven echt onnozele dingen doen die helemaal niet normaal zijn binnen een klasgegeven.” (citaat leerkracht).

“Gedrevenheid. Er echt helemaal voor gaan. Niet gewoon zeggen: ‘ik kom mijn uurtjes hier kloppen.’ . Echt ik wil iets betekenen voor die kinderen.”(citaat leerkracht).

Leerlingen met EMB in Vlaanderen zijn in goede handen, maar er zijn meer handen nodig om hen ook goed onderwijs te kunnen bieden.

Dit zijn de belangrijkste bevindingen uit de masterproef van Lies De Pauw en Hanne Engels: Het klasgebeuren bij leerlingen met ernstig meervoudige beperkingen. Zij dienden deze masterproef in juni 2013 in voor het behalen van het diploma Master in de Pedagogische Wetenschappen – afstudeerrichting Orthopedagogiek.