“Het kunnen zorgen voor iemand die je graag ziet, is één van de mooiste dingen in het leven!”

Maak jij je regelmatig zorgen?

Zorgen voor morgen?

Moet jij ook veel zorgen?

Of je je taak kunt verzorgen,

En op tijd in de les komt morgen? 

Is de stage nog het verste van je zorgen?

En wie dan in jouw plaats de zorg komt verzorgen morgen?

(eigen werk)

Een kwalitatief onderzoek

Voor mijn bachelorproef voerde ik een kwalitatief onderzoek naar de knelpunten die student-mantelzorgers ondervinden in de combinatie studie-mantelzorg, aan het studiegebied Sociaal Agogisch Werk in VIVES Kortrijk. Ik kreeg de gelegenheid dit onderzoek uit te werken in samenwerking met het Expertisecentrum Zorginnovatie VIVES.

In dit onderzoek ging ik op zoek naar de knelpunten die student-mantelzorgers ondervinden in de combinatie studie-mantelzorg verlenen, bij studenten uit het studiegebied Sociaal Agogisch Werk, VIVES Kortrijk, van +18 jaar. Dit vormt een voorstudie op het groter onderzoek naar een ‘Mantelzorgvriendelijk Studentenbeleid’, dat VIVES-breed gevoerd werd binnen het Expertisecentrum Zorginnovatie VIVES. 

Simultaan met dit onderzoek werkte ik mijn literatuurstudie uit. Ik bestudeerde het wetgevend kader inzake het recht op onderwijs, en verkende welke organisaties op de sociale kaart voor mantelzorgers van belang kunnen zijn. Daarnaast consulteerde ik het Vlaams mantelzorgplan van minister Vandeurzen, en ging na hoe andere Vlaamse Hogescholen de student-mantelzorger ondersteunen. Tot slot liet ik mij ook inspireren door buitenlandse onderzoeken en buitenlandse initiatieven omtrent dit onderzoeksthema.  

De onderzoeksvraag

Hoe beïnvloedt de studie het mantelzorgen en de mantelzorgrol de studie?

Deze vraag probeer ik te verhelderen via volgende deelvragen:

• In welke mate ondervindt men problemen met deelname aan de lessen, activiteiten, groepswerk, (meerdaagse-) uitstappen en examens? 
• Welke knelpunten komen naar voor in de combinatie studie – mantelzorg verlenen? 
• Welke oplossingen zijn reeds helpend gebleken?
• In welke mate kan school tegemoetkomen aan de noden die zich stellen?

Mijn interesse in mens en maatschappij als drijfveer

Vijf jaar geleden vatte ik mijn opleiding maatschappelijk werk aan vanuit mijn natuurlijke interesse in mens en maatschappij. Gaandeweg ontdekte ik mijn doel in mijn toekomstige job, zijnde het zoeken naar en helpen zichtbaar maken van doelgroepen die amper van zich laten horen, maar daarom niet minder noden hebben. Het is mijns inziens noodzakelijk om actief naar die mensen op zoek te gaan, naar hen te luisteren en vervolgens met hun noden rekening te houden.

Vermaatschappelijking van de zorg?

Het begrip ‘vermaatschappelijking van de zorg’ is niet meer weg te denken uit onze algemeen maatschappelijke context. Vermaatschappelijking van de zorg betekent een hogere nood aan mantelzorg in de samenleving. Tegelijk zullen er minder mensen mantelzorg kunnen bieden omdat meer mensen aan de arbeidsmarkt participeren en we langer moeten werken (Vandeurzen, 2016). Binnen de vermaatschappelijking van de zorg is mantelzorg een noodzaak geworden, en is de mantelzorger een onmisbare schakel in dit proces. Er nemen ongetwijfeld ook veel jonge mensen – student-mantelzorgers – regelmatig zorgtaken op in het zorgen voor hun (groot-) ouder, broer of zus. 

“Toen u in de les rondkwam, had ik direct zoiets van…, ik vond het een goed concept en ik vind dat er veel te weinig wordt bij stilgestaan.”

In het kader van dit onderzoek kreeg ik het verhaal te horen van veertien student-mantelzorgers. Zeven uit het dagonderwijs en zeven uit het afstandsonderwijs. Bij twee respondenten is de zorg ongeveer een jaar voor het interview gestopt, met hen kon ik terugblikken op de situatie. Mijn steekproef bevat respondenten van 18 tot 52 jaar, waarop ik kan besluiten dat op zorg verlenen geen leeftijd staat. 

“Eens iets schoonmaken, eens afwassen, maar ook er gewoon zijn. Het sociale aspect, dat ze iemand ziet. Dus euh, ik zie de mantelzorg dan ook heel breed.”

Uit mijn onderzoek blijkt dat elke situatie verschillend is, en dat er heel uiteenlopende vormen van zorgen worden verleend. Het combineren van dit ‘zorgen’ met een studie blijkt voor deze studenten als twee zijden aan dezelfde medaille. De studie houdt een vorm van coping in, waarbij men even niet geconfronteerd wordt met de zorgen, doch is het een niet te onderschatten stressfactor. In elk geval wordt de combinatie studie-mantelzorg door de studenten als zwaar benoemd. 

“Als je jezelf zo niet ziet, ga je de consequenties niet nemen en ook niet gaan zoeken naar ondersteuning of inbedding of zo, dat is zo.”

Het feit dat een student-mantelzorger zich ervan bewust is dat hij mantelzorger is, blijkt heel belangrijk. Verder werd duidelijk dat de kennis bij de ondersteunende diensten over het thema mantelzorg noodzakelijk is. Deze wederzijdse bewustwording zorgt ervoor dat de student-mantelzorger en de ondersteunende diensten elkaar tegemoet kunnen komen.

“Ik heb gekozen voor regulier onderwijs, voor de bachelor, ik wil daar gewoon in meedraaien. En dat is misschien datgene waar het dan thuis botst, dat mijn situatie niet zo gewoon is.”

Student-mantelzorgers wensen zo goed als mogelijk te participeren aan de opleiding. Het belang van flexibiliteit in het opleidingstraject komt regelmatig ter sprake. Voor studenten uit het dagonderwijs kan men tegemoetkomen aan die noden door studenten de toestemming te geven om in de les discreet telefonisch bereikbaar te mogen zijn, door flexibiliteit omtrent aanwezigheid en examenspreiding in te bouwen … . Studenten uit het afstandsonderwijs vinden in hun traject reeds een aantal antwoorden op de vraag rond flexibiliteit. Voor hen kan een kortere tijd om zich in- of uit te schrijven voor een examen op Square soelaas bieden op de onvoorspelbaarheid van de zorg. 

“Ik denk dat ik hier altijd wel een visie van heel veel openheid en soepelheid heb gevoeld. Dat vind ik wel heel tof!”

We zien in beide studietrajecten dat de studenten een positieve indruk hebben betreffende het studeren op VIVES als student-mantelzorger. Voor de ondersteuning bij crisissituaties is er nog behoefte aan een vertrouwenspersoon. Daarnaast is er interesse in een lotgenotencontact en informatiemomenten en nood aan infomomenten over mantelzorg-gerelateerde topics.

In mijn onderzoeksrapport neem ik jullie mee op reis doorheen de leefwereld van deze dappere medestudenten!