Het langdurig nuchter houden van patiënten voor endoscopische onderzoeken: standaard, gemakzucht of noodzaak?
Inmiddels zijn we er allemaal bekend mee: voor een operatie of onderzoek in het ziekenhuis wordt er gevraagd om gedurende een bepaalde periode nuchter te blijven. Niet alleen patiënten die in opname komen, maar ook reeds opgenomen patiënten komen met deze richtlijnen in contact. Standaard wordt er aan patiënten gevraagd om vanaf middernacht niets meer te eten en te drinken (NPO = niets per os), maar is dit wel noodzakelijk? Of is dit een maatregel die standaard genomen wordt om de procedures te vergemakkelijken?
Voor patiënten die gedurende een bepaalde periode opgenomen worden, vaak voor een diagnostische reden, worden er vele onderzoeken ingepland. Voor quasi alle endoscopische onderzoeken (inwendig kijkonderzoek via mond of aars) wordt er een standaard richtlijn toegepast om de patiënt nuchter te houden vanaf middernacht, om zo de veiligheid en de resultaten van de onderzoeken te optimaliseren. Dit kan erin resulteren dat sommige patiënten voor langere perioden, soms zelfs dagen, niet mogen eten en drinken, maar is dit wel nodig? Deze vraag stelde An-Sofie Iser centraal in haar bachelorproef waarin ze zowel de patiëntervaring als de verpleegkundige zorg onder de loep nam. De resultaten zijn verrassend en confronterend en duiden het belang van onderzoek naar een toekomstig nuchterbeleid voor endoscopische onderzoeken in de ziekenhuizen aan.
Om meer kennis te verkrijgen over het onderwerp en de richtlijnen die standaard toegepast worden, specifiek bij endoscopische onderzoeken, verdiepte An-Sofie Iser zich in wetenschappelijke artikels en richtlijnen van ziekenhuizen. Ook is An-Sofie een gesprek aangegaan met een dokter-assistent van de afdeling, om de bevindingen te bespreken en een inzicht te krijgen in de professionele visie van de dokters.
Een eerste belangrijke bevinding: het probleem reikt zich veel verder dan verwacht. De standaardrichtlijnen van het nuchterbeleid (nuchter vanaf middernacht) worden niet enkel binnen België en Europa toegepast, maar worden zelfs wereldwijd toegepast. We spreken dus van een globale probleemstelling. Literatuur geeft echter aan dat dit standaard nuchterbeleid niet noodzakelijk is. De richtlijnen van de European Society of Anaesthesiology (ESA) geven aan dat patiënten heldere vloeistoffen mogen consumeren (inclusief water, pulpvrije sappen en thee of koffie zonder melk) tot 2 uur voor een ingreep. Vast voedsel zou beperkt moeten worden tot 6 uur voor de ingreep. De American Society of Anesthesiologists (ASA) sluit zich, als het gaat over de standaard voor preoperatief vasten, aan bij bovenstaande richtlijnen van de ESA.
In praktijk wordt er gezien dat er vaak een NPO-opdracht wordt ingezet vanaf middernacht, wat de nuchtere periode verlengt tot 8 uur of meer. Op gastro-intestinale afdelingen werden patiënten zelfs gemiddeld 14 uur nuchter gehouden voor een endoscopie terwijl 6 uur aanbevolen wordt. Een lange nuchtere periode wordt gerechtvaardigd omdat de maag leeg dient te zijn bij een endoscopie, om zo het slijmvlies goed te visualiseren. Uit het interview met de dokter-assistent blijkt dat deze universele richtlijn wordt toegepast om de efficiëntie van de afdelingen te waarborgen, waardoor verschuivingen in de planning mogelijk zijn, uit gemakzucht. In de praktijk ziet men echter dat patiënten door deze universele richtlijnen nuchter gehouden worden alvorens dat het onderzoek of de interventie gepland staat. Van alle richtlijnen die werden voorgeschreven, bleek dat 15% toegepast werd zonder dat hier een interventie voor ingepland was. En van dit percentage werd de meerderheid (89,4%) van de interventies uiteindelijk niet uitgevoerd.
Wanneer patiënten een lange periode nuchter gehouden worden, vaak zonder of met beperkte uitleg, worden ongemakken ervaren en dit zowel op psychisch als fysiek vlak. Dit kan naast honger en dorst o.m. ook gaan over een droge mond, sufheid, bibberen, duizeligheid, buikpijn, hoofdpijn, etc. Vanuit de literatuur met een focus op de patiëntervaring blijkt dat patiënten die een kortere NPO-periode ondergingen (van 2 uur) minder angst, algemeen ongemak, honger en zwakte ervaarden dan patiënten die de conventionele NPO-periode van 8 uur of meer doormaakten. Om het belang van een korter nuchterbeleid te verduidelijken, wordt er verwezen naar onderstaande grafiek (figuur 1) die de percentages (%) van ongemakken weergeeft die de patiënten aangeven na 2 en 8 uur nuchter te blijven.
Vanuit de literatuurstudie blijkt daarenboven dat het maagslijmvlies niet beïnvloed werd bij patiënten die nog heldere vloeistoffen dronken 2 uur voor het onderzoek. Ook blijkt dat het comfort, gebaseerd op het wel/niet ervaren van bovenstaande ongemakken, superieur was voor hen. Daarnaast beïnvloedde de kortere periode van nuchter zijn niet de veiligheid van het onderzoek. Een van de gevaren tijdens verdoving is reflux van voedsel (zure maaginhoud dat terugstroomt in de slokdarm) door het inbrengen van de endoscoop (kijkbuis waarmee de maag wordt onderzocht). De resultaten tonen aan dat er geen verschil was in het voorkomen hiervan bij patiënten die 2 uur nuchter gehouden werden in vergelijking met patiënten die 8 uur lang vastten.
Het frequent en aanhoudend vasten bij NPO-opdrachten kan niet alleen leiden tot patiëntontevredenheid, maar kan ook leiden tot malnutritie en kan een nadelige invloed hebben op de resultaten van patiënten. Daarnaast kan een lange nuchtere periode ook het risico op complicaties, zoals weergegeven in onderstaande tabel (zie tabel 2), verhogen. Deze complicaties kunnen vaak gekoppeld worden aan processen m.b.t. verstoorde suikerwaarden in het lichaam (door een verlaagde inname van eten en drinken).
De nuchtere periode waar de meeste patiënten aan onderworpen worden bij een ziekenhuisopname voor een endoscopisch onderzoek blijft noodzakelijk, maar literatuur toont aan dat de vastenduur in de praktijk kan teruggeschroefd worden zonder een effect op de veiligheid van de patiënt, de resultaten van het onderzoek en tevens zorgt dit voor minder ongemakken (bv. stress, honger, dorst, angst,…). Het toepassen van een universele richtlijn ter vergemakkelijking van het functioneren van de afdelingen zou niet mogen opwegen tegen de patiëntervaring die hiermee gepaard gaat. Een nieuwe standaard, of universele richtlijn, moet gemaakt worden waarbij de nadruk ligt op het optimaliseren van het comfort van de patiënt en niet dit van de instelling. Een eerste voorwaarde hiervoor zou kunnen zijn dat er geen patiënten nuchter worden gehouden alvorens een onderzoek of interventie daadwerkelijk gepland staat en daarnaast dat de nuchtere periode ingekort wordt.
