Het medisch zorggebruik van hoogbejaarden in Vlaanderen

Het medisch zorggebruik van hoogbejaarden in Vlaanderen
Welke factoren dragen bij tot een hogere medische consumptie?

Het aantal hoogbejaarden stijgt stelselmatig elk jaar. In Vlaanderen is er zowel sprake van vergrijzing, als van dubbele vergrijzing. Dit betekent dat de gemiddelde leeftijd van de bevolking stijgt en het percentage 80-plussers tevens sterk toeneemt. Deze groei heeft sterke consequenties op allerhande politieke en maatschappelijke domeinen. Een belangrijk aspect is het gevolg van deze vergrijzing op het medisch zorggebruik. Voor beleidsmakers is het van groot belang om inzicht te verwerven in de determinanten die helpen de medische consumptie van de populatie te voorspellen. Deze context toont het belang van volgende onderzoeksvraag: maken hoogbejaarden in Vlaanderen significant meer gebruik van medische zorgen dan andere leeftijdscategorieën?

Het heeft daarnaast een sterke meerwaarde om te onderzoeken welke factoren specifiek bijdragen aan een hogere medische consumptie, wat tevens de tweede onderzoeksvraag is. Indien uit dit onderzoek blijkt dat een bepaald aspect leidt tot een hogere medische consumptie, heeft het een grote meerwaarde om deze factor te lokaliseren en uit te schakelen. Indien beleidsmakers zich bewust zijn van de invloed van deze factoren op het medisch zorggebruik van hoogbejaarden in Vlaanderen, kan men het zorgbeleid hierop afstemmen.

Demografie in Vlaanderen
Tussen 1990 en 2008 is het aantal hoogbejaarden in Vlaanderen respectievelijk gestegen van 1,39% naar 4,69%. Deze evolutie brengt veel veranderingen teweeg, waaronder een mogelijk tekort in het aantal gezondheidsvoorzieningen. In deze masterproef wordt het standpunt ingenomen van de dynamische evenwichtstheorie, waarbij een hogere levensverwachting gepaard gaat met meer nood aan medische zorgvoorzieningen.

Methode en onderzoek
Het onderzoek in deze masterproef is gebaseerd op de interactieve analyseprocedure van de gezondheidsenquête 2008. Medische consumptie is de afhankelijke variabele en er wordt bestudeerd welke factoren hier een invloed op hebben. De onderzochte onafhankelijke variabelen zijn: leeftijd, geslacht, educatieniveau, inkomen, huishoudsamenstelling en urbanisatiegraad.

Resultaten
In tabel 1 is op te merken dat er een duidelijk verband is tussen leeftijd en medische consumptie: hoe ouder een individu, hoe meer gebruik hij zal maken van medische zorg. Iemand die tussen de 20 en 29 jaar is, gaat gemiddeld 2,7 keer per jaar naar de huisarts. Bij een 80-plusser ligt dit gemiddelde sterk hoger met 12,6 keer per jaar. De groep 70 tot 79 jarigen maken wel meer gebruik van deze laagdrempelige zorg, aangezien zij met meer leden aanwezig zijn in de samenleving. 18,50% van alle consultaties vinden plaats bij deze leeftijdsgroep.

Op figuur 1 is het verband weergegeven tussen leeftijd en de verschillende soorten van medische consumptie. Voor alle soorten van zorg is hetzelfde verband merkbaar: hoe ouder een individu, hoe meer hij of zij gebruik zal maken van medische consumptie. De eerste onderzoeksvraag wordt hier dus bevestigd. Verder zien we tevens dat er in de samenleving zeer veel gebruik wordt gemaakt van de huisarts en deze effectief als meest laagdrempelige zorg werkt.

Voor de andere variabelen zijn de verbanden niet eenduidig en moet gekeken worden naar de verschillende soorten van medische consumptie. Een belangrijke variabele die een invloed uitoefent op medisch gezondheidszorggebruik is ‘geslacht’, weergegeven in figuur 2. Vrouwen maken beduidend meer gebruik van huisartsen dan hun mannelijke leeftijdsgenoten. Daar tegenover staat dat hoogbejaarde mannen wel meer gebruik maken van de andere soorten medische zorg.

Een andere variabele die effect uitoefent op het medisch zorggebruik van hoogbejaarden in Vlaanderen is educatieniveau. In figuur 3 is zichtbaar dat laaggeschoolde hoogbejaarden meer gebruik maken van de huisarts dan hun hogeropgeleide leeftijdsgenoten. Deze laatsten maken dan weer meer gebruik van de andere soorten medische zorg. Hieruit kan opgemaakt worden dat een hoogbejaarde zonder diploma gebruik maakt van de meest laagdrempelige medische zorg, maar minder gebruik maakt van het systeem van doorverwijzingen.

Een volgende variabele die een invloed heeft op de medische consumptie is inkomen en wordt weergegeven in figuur 3. Wegens gebrek aan een betrouwbare N kan niet over alle categorieën een uitspraak gedaan worden, maar de hoogbejaarden met een inkomen tussen €1000 en €1500 zijn talrijk genoeg om te interpreteren. Opnieuw blijkt er een onderscheid tussen contacten met de huisarts en de andere soorten medische zorg. Wie een inkomen heeft tussen €1000 en €1500 maakt meer gebruik van specialisten en hospitalisatie dan andere inkomenscategorieën. De twee groepen van hoogbejaarden die een lager inkomen hebben maken daarentegen wel meer gebruik van contacten met de huisarts.

De variabele huishoudsamenstelling, weergegeven in figuur 4, moet voorzichtig worden behandeld, aangezien deze bestaat uit categorieën met een kleine N. Om toch uitspraken te kunnen doen, worden hier de categorieën alleenstaand en koppel zonder kinderen bekeken, omdat deze betrouwbaar zijn. Hier is opnieuw een onderscheid op te merken tussen contacten met de huisarts en de twee andere soorten medische zorg. Een alleenstaande hoogbejaarde maakt meer gebruik van contacten met de huisarts, maar maakt minder gebruik van specialisten en hospitalisatie dan een hoogbejaarde die een relatie heeft zonder kinderen.

Voor de variabele urbanisatiegraad is het moeilijker om een verband op te stellen met medische consumptie. Er kan besloten worden dat hoogbejaarden die in een landelijke regio wonen, gemiddeld meer gebruik maken van medische zorgen dan hun leeftijdsgenoten uit andere regio’s, maar daarbuiten is er geen verband zichtbaar wanneer gekeken wordt naar de deelvariabelen van medische consumptie. Deze variabele, weergegeven in figuur 5, heeft dus een zeer klein verklarend karakter.

Conclusie
Wanneer we de demografie in Vlaanderen en het onderzoek van deze masterproef laten samensmelten, resulteert dit dat de vergrijzing en dubbele vergrijzing ervoor zorgen dat er meer nood is aan gezondheidsvoorzieningen. Hoogbejaarden zijn de leeftijdscategorie die het sterkst toeneemt én ze hebben de hoogste medische consumptie.

Vrouwen maken veel meer gebruik van consultaties bij huisartsen dan hun mannelijke leeftijdsgenoten. Er zijn veel meer hoogbejaarde vrouwen dan mannen in de Vlaamse bevolking, waardoor er zeer veel gebruik wordt gemaakt van contacten met de huisarts door hoogbejaarden. Aangezien de vergrijzing en dubbele vergrijzing in de Vlaamse bevolking zich enkel zal verder zetten, is het mogelijk dat er een nijpend tekort aan huisartsen ontstaat, wegens de grote medische consumptie van hoogbejaarde vrouwen op dit aspect.

Er kan geconcludeerd worden dat bepaalde groepen opvallend meer gebruik maken van huisartsen en minder van specialisten en hospitalisatie. Ze vinden hun weg naar de laagdrempelige zorg, maar stromen om een onbekende reden niet door naar de verdere medische zorg. Deze meer kwetsbare groepen van hoogbejaarden zijn: vrouwen, laaggeschoolden, personen met een laag inkomen en alleenstaanden.