Het signaaleffect van overscholing en werkloosheid in Vlaanderen. Verschillend in de publieke en private sector?

DE PERFECTE SOLLICITANT: SCHOOLVERLATER, WERKLOZE OF OVERGESCHOOLDE?

Stel, u bent een werkgever die op zoek is naar een nieuwe, jonge werkkracht voor uw onderneming. U krijgt drie kandidaten over de vloer: een pas afgestudeerde sollicitant, eentje die reeds een jaar werkloos is sinds zijn diploma-uitreiking en eentje die meteen na zijn studies een jaar een job uitoefende beneden zijn opleidingsniveau (i.e. een overgeschoolde kandidaat). Zou u een voorkeur hebben voor één van deze drie profielen? Zou u de schoolverlater kiezen omwille van de aangeleerde kennis en vaardigheden die nog fris in zijn geheugen zitten, of de werkloze om hem de kans te geven zich te bewijzen? Of toch de overgeschoolde kandidaat, omdat hij reeds kennismaakte met een werkvloer?

WERKLOOSHEID VERSUS OVERSCHOLING
Werkloosheid is in de huidige crisis een brandend actueel thema: nieuwsuitzendingen, kranten en sociale media nemen verse statistieken over werkloosheid steeds gretig op in hun verslaggeving. Ook het begrip ''overscholing'' wint steeds meer aan belangstelling. Het percentage jonge werknemers wiens opleidingsniveau hoger is dan het niveau dat nodig is om zijn of haar baan naar behoren uit te voeren bedroeg in 2006 reeds 20%. Het maatschappelijk belang van de arbeidsmarktsituaties van jonge werkzoekenden, in het bijzonder werkloosheid en overscholing, is kennelijk zeer groot. Maar hechten werkgevers hier ook belang aan bij de aanwerving van een nieuwe werknemer? Houden ze rekening met deze arbeidsmarktsituaties uit het recente verleden van hun sollicitanten en zo ja, worden kandidaten met dergelijke achtergrond bevoordeeld of benadeeld? Een veldonderzoek op de Vlaamse arbeidsmarkt onderzocht de eventuele ongelijke behandeling van schoolverlaters, werklozen en overgeschoolden. Eerdere onderzoeken bestudeerden de effecten van werkloosheid en overscholing reeds afzonderlijk. Deze studie onderzocht daarnaast ook het onderlinge verschil in behandeling tussen werklozen en overgeschoolden.

CORRESPONDENTIETEST
Om de eventuele ongelijke behandeling te kunnen detecteren, werd in Vlaanderen een veldexperiment uitgevoerd, meer bepaald een correspondentietest. Deze methodologie is erg geschikt om ongelijke behandeling op de arbeidsmarkt te identificeren. Hiertoe verstuurden de onderzoekers fictieve trio's van cv's en motivatiebrieven naar bestaande openstaande vacatures. Deze drie cv's verschilden enkel inzake recente arbeidsmarktsituatie. Naar elke betrekking werd namelijk één cv en motivatiebrief van een schoolverlater, één van een werkloze en één van een overgeschoolde kandidaat gestuurd. Gedurende enkele maanden werden de responsen van de betreffende werkgevers op de sollicitaties geregistreerd. Op basis van die gegevens kon onderzocht worden of de drie profielen al dan niet ongelijk behandeld worden. In totaal werden 1188 sollicitaties naar 396 vacatures verzonden.

WERKLOOSHEID SCHAADT
De onderzoeksresultaten tonen dat werklozen beduidend minder uitnodigingen voor een jobgesprek krijgen dan schoolverlaters. Voor de lagere aanwervingskansen van overgeschoolden ten opzichte van schoolverlaters werd geen empirische evidentie gevonden. Ook een ongelijke behandeling tussen werklozen en overgeschoolden kon de correspondentietest niet aantonen. Werkgevers zien dus enkel recente werkloosheid als een sterk negatief signaal en zijn dus geneigd werklozen minder snel in dienst te nemen.

SIGNAALEFFECTEN
Waarom heeft werkloosheid nu zo'n slechte connotatie bij werkgevers? En waarom lijken overgeschoolden te ontsnappen aan deze negatieve bijklank? Het concept van de signaaleffecten geeft een antwoord op deze vraag. Werkgevers willen steeds de sollicitant aanwerven die de openstaande job kwalitatief het best zal uitoefenen. Dit vertaalt zich in een zoektocht naar de kandidaat met de hoogste productiviteit. Uit een cv of motivatiebrief kunnen ze echter moeilijk afleiden hoe productief een werknemer in zijn baan zal zijn. Ze zullen zich bij de selectieprocedure dan ook vaak baseren op de gemakkelijk waarneembare eigenschappen van sollicitanten, zoals hun huidige werkstatus en hun arbeidsmarktsituatie in het recente verleden. Dit impliceert dat zowel recente werkloosheid als recente arbeid in een job beneden hun scholingsniveau een signaaleffect heeft naar werkgevers toe. Eerdere onderzoeken namen deze effecten reeds afzonderlijk onder de loep.

Werkloze sollicitanten sturen zowel positieve als negatieve signalen uit naar werkgevers. Verschillende studies tonen aan dat de negatieve signalen van werkloosheid de positieve overheersen, wat inhoudt dat werkloze sollicitanten een lagere aanwervingskans hebben dan werkenden. De theorie van de negatieve duurafhankelijkheid stelt bovendien dat die kans nog verlaagt naarmate de werkloosheidsperiode langer duurt. De correspondentietest in Vlaanderen bevestigt deze resultaten.

Ook overgeschoolde kandidaten signaleren zowel voor- als nadelen naar werkgevers toe. Uit eerdere onderzoeken blijkt dat de nadelen de voordelen domineren. Dit betekent dat (volgens die onderzoeken) een overgeschoolde sollicitant minder kans maakt om aangeworven te worden dan iemand die een job uitoefent die overeenstemt met zijn opleidingsniveau. Sommige theoretische studies tonen zelfs aan dat het signaaleffect van overscholing negatiever kan zijn dan het signaaleffect van werkloosheid. Dit resulteert in situaties waarbij werkzoekenden werkloosheid verkiezen boven een job beneden hun scholingsniveau, ook al ondervinden ze geen nadelen door te werken. De resultaten van de correspondentietest suggereren echter dat de positieve en negatieve signaaleffecten van overscholing elkaar compenseren, waardoor werkgevers geen voorkeur hebben tussen schoolverlaters en overgeschoolde kandidaten.

WEG MET WERKLOOSHEID
U zou bijgevolg kunnen stellen dat werkloosheid te allen tijde voorkomen moet worden, maar dit verschilt natuurlijk van individu tot individu, afhankelijk van zijn of haar situatie. Het kan bijvoorbeeld niet aangewezen zijn om om het even welke jobaanbieding te aanvaarden, zelfs al spreekt de functie u helemaal niet aan. Aan alle jonge werklozen: veelvuldig en gericht naar een geschikte job op uw niveau zoeken is de boodschap!