Prentenboeken en patroonactiviteiten: twee vliegen in een klap in de strijd tegen de dalende onderwijskwaliteit?!

Internationaal vergelijkend onderzoek, zoals PISA en PIRLS, toont aan dat Vlaamse kinderen steeds slechter presteren op lezen en wiskunde. Is het een goed idee om reeds in de kleuterklas in te zetten op onderwijsmethoden die voorlezen en wiskunde combineren? Deze vraag staat centraal in de hier besproken masterscriptie, uitgevoerd aan de faculteit Psychologie en Pedagogische Wetenschappen aan de KU Leuven.

Wiskunde als de wetenschap van patronen

Patroonvaardigheden zijn een onbekend, maar onbemind onderdeel van de vroege wiskundige ontwikkeling van kinderen. Veel wiskundige leerstof valt te herleiden tot patronen. Men legt bijvoorbeeld de maaltafels uit door middel van meerdere groepjes van een bepaald aantal [:: + :: + :: = 4 x 3 = 12]. Regelmaat kenmerkt immers zowel wiskunde als patronen.

Een patroon is dus een (oneindige) rij van elementen waarin regelmaat zit, waardoor de rij voorspelbaar is en kan voortgezet worden. Wanneer men zicht wil krijgen op de patroonvaardigheden van een kleuter, neemt men taken af. De taken uitbreiden, generaliseren en identificeren werden in het onderzoek gebruikt.

Dialogisch lezen is niet zo moeilijk als het lijkt

Dialogisch lezen is een begrip dat letterlijk kan genomen worden: de kinderen gaan in dialoog met de voorlezer. Het is kinderspel om dialogisch lezen in de klas te gebruiken, want er bestaan prentenboeken met vragen die de dialoog met kinderen aangaan rond een bepaald onderwerp. Dat onderwerp kan zowel de verhaallijn zijn als een inhoudelijk thema, zoals patronen. Misschien een idee om eens te proberen tijdens de Voorleesweek?

Laat me dialogisch lezen in de klas illustreren met een voorleesboek dat gebruikt werd in het onderzoek. De leerkracht toont de prent en leest het verhaal voor van twee vrienden, Clara en Zoë, die bij elkaar logeren. Vervolgens stelt de leerkracht een vraag die ingaat op de eigen ervaringen van het kind [“Wat vind jij leuk om te doen met je vrienden?”] of patronen [“Welk patroon zie je op de vleugels?”].

Actief spelenderwijs leren over patronen met activiteiten

Onderwijs is niet altijd passief luisteren naar de leerkracht. Een actieve vorm van leren is geregisseerd spel, waarbij het kind een script volgt om bepaalde inhouden te leren. Voor dit onderzoek werden vier activiteiten ontworpen die inhoudelijk aansluiten bij de boeken die dialogisch werden voorgelezen. Deze activiteiten werden uitgeschreven in fiches met de intentie gebruiksvriendelijk te zijn voor leerkrachten. Persoonlijk vind ik het een meerwaarde dat de scriptie er op die manier voor zorgt dat er een link ontstaat tussen de academische (leer)principes en de (onderwijs)praktijk.

Als voorbeeld licht ik de activiteit “Feestvleugels” toe. Deze activiteit sluit aan bij het boek dat gaat over een verjaardagsfeest. De papegaai Zoë wil nieuwe vleugels als feestoutfit. In deze activiteit gaat veel aandacht naar het begrip patrooneenheid en de taak uitbreiden. In het kader wordt de patrooneenheid benadrukt en de kleuter oefent met het herhalen van de patrooneenheid.

Experiment om te weten of er sprake is van twee vliegen in een klap

De wetenschappelijke vraag waarop een antwoord gezocht werd, is of het voorlezen van prentenboeken en het aanbieden van activiteiten een effectieve manier is om de patroonvaardigheden van kleuters te stimuleren. Daartoe werden 125 kleuters willekeurig verdeeld over drie interventies: (1) een patroongroep die patroonprentenboeken kreeg voorgelezen, (2) een patroongroep die zowel patroonprentenboeken kreeg voorgelezen als activiteiten rond patronen kreeg aangeboden en (3) een taalgroep die taalprentenboeken kreeg voorgelezen. Voor en na de interventie werden patroontaken afgenomen om te berekenen of de kleuters in de verschillende groepen een groei doormaken op hun patroonvaardigheden. De statistische berekeningen wezen er op dat de drie groepen een groei hebben doorgemaakt. Voor de patroonvaardigheid identificeren was het resultaat statistisch significant. Dit wil zeggen dat de kleuters die de patroonprentenboeken kregen voorgelezen, al dan niet in combinatie met de activiteiten rond patronen, meer vooruitgaan op de patroonvaardigheid identificeren.

Om terug te komen op de metafoor van dit artikel: kinderen komen al vroeg in aanraking met boeken, wat hun leesvaardigheid kan bevorderen. Dit werd niet onderzocht in het onderzoek. Het leren over patronen werd wel onderzocht. De combinatie van prentenboeken en activiteiten rond patronen zorgt dat er twee vliegen in een klap worden gevangen, althans voor de patroonvaardigheid identificeren.

Kwaliteitsvolle onderzoeksmethoden als randvoorwaarde voor het verhogen van de onderwijskwaliteit

De kwaliteit van het onderzoek werd gegarandeerd door verschillende onderzoeksmethoden. Ten eerste werden de activiteiten op voorhand uitgetest door kleuterleerkrachten in een pilootstudie. Hun feedback om meer in te zetten op differentiatie zodat elke kleuter geholpen wordt in zijn zone van naaste ontwikkeling. Volgens de zone van naaste ontwikkeling van Vygotsky geeft men het kind opdrachten die bijvoorbeeld net te uitdagend zijn om zonder hulp te maken, waardoor de begeleider het kind ondersteunt en zo dat stapje verder helpt.

Ten tweede werd de implementatie van de interventie gecontroleerd om na te gaan of deze vergelijkbaar werden uitgevoerd door de verschillende onderzoekers en een gelijkaardige duurtijd hadden.

Vervolgonderzoek kan nagaan hoe de interventie kan aangepast worden zodat er volledig sprake kan zijn van twee vliegen in een klap. Het lijkt zinvol om de impact van meer patroonactiviteiten na te gaan en te onderzoeken hoe generaliseren effectief gestimuleerd wordt. Zijn jullie benieuwd om de wereld van patronen verder te verkennen?