Poolse LGBT-koppels verdrinken in hinkende huwelijken
Poolse LGBT-koppels verdrinken in hinkende huwelijken
door Bartosz Kryczka, Universiteit Gent
“De Poolse LGBT-ideologie is erger dan het communisme”, aldus Pools president Andrzej Duda. Sinds 2015 neemt de haat van de Poolse bevolking tegen LGBTQ-personen alsmaar toe. Dit hangt nauw samen met de aantreding van de huidige regeringspartij Recht en Rechtvaardigheid (Prawo i Sprawiedliwosc). In Polen zijn gelijkslachtige koppels niet vrij om in het huwelijk te treden, waardoor zij hun huwelijkswens in het buitenland moeten voldoen. Bij terugkeer naar Polen willen deze koppels hun huwelijk erkend zien om daar te kunnen genieten van huwelijksrechten. Poolse autoriteiten weigeren deze erkenning met alle negatieve gevolgen van dien voor de betrokken koppels. De vraag stelt zich of deze praktijk van Poolse autoriteiten in overeenstemming is met het Europees recht en mensenrechten.
Het is geen nieuws dat de Poolse regering LGBT-personen als zondebok gebruikt binnen het politieke debat. Het is essentieel voor maatschappelijke bewustwording om onbesproken problemen van deze minderheidsgroep te belichten. Eén van de grootste problemen is de weigering van erkenning van buitenlandse homohuwelijken door Poolse autoriteiten. Dit heeft tot gevolg dat Poolse LGBT-koppels in een juridisch vacuüm terechtkomen waarbij hen rechten worden ontzegd, omdat zij als ongehuwd worden beschouwd binnen het Poolse rechtssysteem. De Poolse overheid stelt verder onwenselijk gedrag door attesten van geen huwelijksbeletselen (attesten die de ongehuwde staat bewijzen) weigeren af te leveren aan Poolse LGBT-onderdanen die in het buitenland wensen te huwen. Hiermee verhindert Polen niet alleen homohuwelijken op eigen grondgebied, maar ook op grondgebied van andere staten.
“Polen verhindert niet alleen homohuwelijken op eigen grondgebied, maar ook op grondgebied van andere staten.”
Recent rechtswetenschappelijk onderzoek toont bewijs aan voor het feit dat Poolse autoriteiten buitenlandse homohuwelijken van Poolse LGBT-koppels weigeren te erkennen. Dit onderzoek staat verder stil bij de vraag of de praktijk van Poolse autoriteiten in overeenstemming is met het Europees recht en mensenrechten. Het Hof van Justitie – het hoogste gerecht binnen de Europese Unie – heeft in een arrest van 2018 duidelijk gesteld dat alle EU-lidstaten een buitenlands homohuwelijk moeten erkennen voor verblijfsrechtelijke doeleinden. Dit wil zeggen dat EU-lidstaten verplicht zijn om buitenlandse homohuwelijken te erkennen opdat echtgenoten van EU-burgers kunnen genieten van een verblijfsrecht op Europees grondgebied. Daarnaast heeft het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (hierna: EHRM) in twee Italiaanse zaken duidelijk geoordeeld dat alle staten van de Raad van Europa, waaronder Polen en België, een buitenlands homohuwelijk minstens als een geregistreerd partnerschap moeten erkennen. Dit wil eveneens zeggen dat alle staten van de Raad het geregistreerd partnerschap wettelijk moeten verankeren.
Het onderzoek wijst er verder op dat Poolse autoriteiten deze arresten niet naleven door deze naast zich neer te leggen. Dit volgt impliciet uit het feit dat deze autoriteiten buitenlandse homohuwelijken weigeren te erkennen. Zij gebruiken immers eigen juridische redeneringen om deze praktijk in stand te houden. Het Poolse familierecht stelt het huwelijk niet open voor homokoppels, noch kent het het geregistreerd partnerschap. Dit is onmogelijk door artikel 18 van de Poolse Grondwet (Konstytucja), dat duidelijk stelt dat het huwelijk een relatie is tussen man en vrouw. Een overgrote meerderheid van Poolse rechtsgeleerden en rechtspractici zien hierin een uitsluiting van juridische bescherming voor LGBT-relaties. Daarnaast leiden zij hieruit een grond af voor de weigering van erkenning van buitenlandse homohuwelijken.
“Poolse autoriteiten leven arresten niet na en leggen deze naast zich neer.”
Maar is de Poolse praktijk nu verenigbaar met het Europees recht en mensenrechten? Het feit dat Polen geen instituut van geregistreerd partnerschap kent, is niet in overeenstemming met de verplichtingen gesteld door het EHRM. Het gebrek aan dergelijk instituut verhindert de erkenning van buitenlandse homohuwelijken binnen de Poolse rechtsorde. De weigering van erkenning van buitenlandse homohuwelijken is strijdig met de verplichtingen gesteld door zowel het Hof van Justitie als het EHRM, zoals hierboven uiteengezet.
Het is niet echt verbazingwekkend dat de Poolse staat zijn verplichtingen van supranationaal recht niet naleeft. Dit plaatst Poolse LGBT-koppels in een bijzonder moeilijke situatie, omdat noch de Europese Unie, noch de Raad van Europa deze verplichtingen kunnen afdwingen. Dit wordt verhinderd door onderliggende politieke belangen. Poolse LGBT-koppels kunnen zich nog wel richten tot het Hof van Justitie of het Europees Mensenrechtenhof, doch is dit een stap met een duur kostenplaatje.
“De situatie van Poolse LGBT-onderdanen is echter niet zo uitzichtloos.”
De situatie van Poolse LGBTQ-onderdanen is echter niet zo uitzichtloos zoals men zou denken. De huidige regering erkent impliciet de realiteit van LGBT-personen. Er zijn rechtsgeleerden en rechtspractici die de invoering van het homohuwelijk niet volledig uitsluiten. Sensibilisering onder de jonge bevolking kan op lange termijn leiden tot een bottom-up-consensus over LGBT-kwesties. Dit vereist echter een striktere scheiding tussen kerk en staat. Met aantreding van een nieuwe regering is dit niet onmogelijk. De invoering van het geregistreerd partnerschap, en later de openstelling van huwelijk voor homokoppels, zouden de erkenning van buitenlandse homohuwelijken vergemakkelijken. Het is duidelijk dat een belangrijke rol weggelegd is voor de Poolse regering, die moet stoppen met LGBT-personen als zondebok te gebruiken binnen het politiek debat. Het is de taak van een staatsregering om minderheidsgroepen als deel van de maatschappelijke realiteit te beschouwen. LGBT-personen moeten in de eerste plaats als mensen worden gezien, die gelijkwaardig zijn aan alle andere mensen en gelijke rechten verdienen die heteroseksuele koppels genieten.
