Internetstemmen: De mening van politici is al meermaals bevraagd, maar wat denkt de burger?

Maart 2020. De wereld ging op slot, maar mede dankzij de digitalisering konden we in contact blijven met elkaar. Nu, 2 jaar later, zet deze digitalisering zich in steeds grotere mate verder. Zo bracht de coronapandemie ook het onderwerp ‘online stemmen’ bij verkiezingen terug op tafel. Je stem vanop afstand uitbrengen? Het lijkt de ideale oplossing om gezondheidsrisico’s te vermijden. Verschillende landen hebben het online stemsysteem ondertussen al eens uitgeprobeerd. Ook in België denken politici na over dit systeem. Maar zit de burger er wel op te wachten?

Sinds de coronapandemie leven we in een wereld waarin de digitalisering niet meer weg te denken is. Niet alleen op de werkvloer of in de schoolomgeving, maar ook op het vlak van verkiezingen doet de digitalisering stilaan haar intrede. Landen zoals Estland, Zwitserland en Frankrijk hebben anno 2022 het internetstemmen, ook wel online stemmen genoemd, reeds toegepast. Dit betekent dat kiezers vanop afstand hun stem veilig kunnen uitbrengen en dit met inachtneming van het stemgeheim. Concreet houdt dit in dat kiezers niet meer naar het stemhokje moeten om daar hun stem op een stemcomputer uit te brengen, zoals nu wel het geval is bij het gekende systeem van elektronisch stemmen.

Ook in België wordt er nagedacht over dit nieuwe stemsysteem en de toepassing ervan op Belgisch grondgebied. Zo spreken verschillende Belgische partijen zich positief uit over dit stemsysteem en heeft de Belgische federale regering in 2020 een haalbaarheidsstudie laten uitvoeren naar de invoering ervan. Hieruit bleek echter dat dit stemsysteem, omwille van veiligheids- en transparantieredenen, niet zal ingevoerd worden voor 2034. Bovendien was het nog onvoldoende duidelijk wat de Belgische kiezer vindt van internetstemmen. Steunt deze dit nieuwe stemsysteem?

Wat denkt de burger?

Het politieke niveau informeert zich dus over dit nieuwe stemsysteem, maar hoe denken de burgers, diegenen die het systeem zullen moeten gebruiken, over internetstemmen? Het is namelijk belangrijk dat hun mening mee in acht wordt genomen, want als zij aangeven het stemsysteem niet te zullen gebruiken, dan is het systeem ook overbodig. Deze masterproef onderzoekt om die reden hoe burgers in Vlaanderen staan tegenover internetstemmen door middel van een casestudie bij jonge, Vlaamse universiteitsstudenten. Drie onderzoeksvragen staan centraal: (1) ‘In welke mate geven jonge kiezers steun aan, en hebben ze vertrouwen in, internetstemmen?’, (2) ‘Welk effect hebben gender, politieke kennis en politieke interesse op de mate van steun en vertrouwen van jonge kiezers in internetstemmen?’ en (3) ‘Welke redenen geven jonge kiezers voor het al dan niet steunen en vertrouwen van internetstemmen?’.

Het antwoord op deze drie vragen werd gezocht bij Nederlandstalige stemgerechtigde studenten die werden geboren tussen 1992 en 2001 en die bovendien studeren aan een Vlaamse universiteit. Er werd een anonieme survey afgenomen bij deze groep respondenten, omdat deze groep, volgens de literatuur, de hoogste kans heeft om internetstemmen legitiem te vinden. Als we met andere woorden ergens steun verwachten voor het systeem van internetstemmen, dan is het wel bij deze groep. De opgestelde survey werd gedurende een maand (6 maart – 4 april 2022) verspreid via de sociale media. In totaal namen 162 respondenten, die voldeden aan de vooropgestelde criteria, deel aan de survey.

Brede mate van steun en vertrouwen onder jongeren

Ondanks de beperkte generaliseerbaarheid van de data – er namen 162 respondenten deel – kon er een relatief hoge mate van steun en vertrouwen waargenomen worden bij de bevraagde groep jonge kiezers. Daarnaast gaven de resultaten enkele interessante bevindingen weer met betrekking tot de verschillen tussen mannen en vrouwen en de verschillen naargelang de politieke interesse van kiezers. Verschillen tussen mannen en vrouwen zijn niet nieuw, deze werden namelijk ook reeds gevonden in andere internationale studies waar mannen, eerder dan vrouwen, geneigd waren hun stem via het internet uit te brengen. Uit deze masterproef blijkt echter dat vrouwelijke jonge kiezers een hogere mate van steun aan, en vertrouwen in, internetstemmen tonen dan mannelijke jonge kiezers. Een andere verrassende bevinding is dat een stijging in de politieke interesse van jongeren, hun mate van steun voor internetstemmen doet dalen.

Tot slot werd in deze masterproef ook gevraagd naar de motivaties voor en tegen internetstemmen. Hieruit blijkt dat jongeren als voornaamste argumenten tegen internetstemmen aangeven vooral bezorgd te zijn over de veiligheid van het systeem en het gebrek aan een identificatiecontrole. Ze vrezen ook potentieel machtsmisbruik en beïnvloeding door dominante personen tijdens het kiesproces. De voornaamste argumenten voor internetstemmen zijn volgens hen het feit dat het hun comfort (tijdsbesparing) en gebruiksgemak verhoogt, het hulp biedt aan minder mobiele kiezers zoals ouderen en zieken, en het verkiezingen tegelijkertijd toegankelijker en laagdrempeliger maakt.

Aandachtspunten voor beleidsmakers

Uit deze masterproef blijkt dat jonge kiezers internetstemmen steunen en vertrouwen. Deze masterproef kan echter geen uitspraken doen over de bredere bevolking. Niettegenstaande kan er, op basis van de literatuur, verwacht worden dat de steun en vertrouwen bij de brede bevolking naar alle waarschijnlijkheid lager zal liggen dan bij jonge kiezers. Jonge kiezers zijn met andere woorden een belangrijke doelgroep voor beleidsmakers bij de invoering van dit nieuwe stemsysteem.

Wanneer internetstemmen wordt ingezet als een nieuw stemsysteem in België dienen beleidsmakers daarnaast ook rekening te houden met verschillen tussen mannen en vrouwen en de mate van politieke interesse bij de kiezers. Bovendien dienen ze ook de motivaties van de burgers, zowel de motivaties voor als tegen internetstemmen, in acht te nemen. Concreet betekent dit laatste dat er voldoende gecommuniceerd dient te worden rond de veiligheid van het systeem en rond de identificatiecontrole. Daarenboven dienen beleidsmakers te bekijken hoe mogelijk machtsmisbruik en beïnvloeding tijdens het kiesproces voorkomen kunnen worden.