Heteroseksueel versus homoseksueel?

Wat is het eerste woord dat in u opkomt als u het woord ‘wit’ hoort? Zwart? En bij ‘man’? Denkt u dan ook aan ‘vrouw’? Waar denkt u aan als u ‘heteroseksueel’ hoort? Homoseksueel? Wel, deze manier van denken in paren, ook wel binair denken genoemd, vormt de basis van ons Westerse gedachtegoed. Op het eerste zicht lijkt het logisch dat we een concept makkelijker kunnen definiëren dankzij het tegenovergestelde. Anderzijds kan dit binair denken ook een gevaar met zich meebrengen: één begrip toont zich als het voorbeeld, en het andere wordt beschreven volgens de afwijkingen van dit voorbeeld. In wat volgt, leg ik u uit hoe de queer bewegingen het binair denken bekritiseren.

Wit versus zwart

Edward Said beschreef in 1978 het gevaar van binair denken in zijn theorieën over de ‘Andere’. Volgens hem behandelde de Westerse witte wereld de niet-blanke werelddelen als zijn minderwaardige tegenpool, en begon hen met deze mentaliteit te discrimineren als de Andere. Kortom, dat ‘wit’ met het goede wordt geassocieerd en zwart met het slechte, stimuleert een racistische gedachtegang. 

Man versus vrouw

Op dezelfde manier bekritiseerde de feministische beweging, die vecht voor de gelijkheid tussen mannen en vrouwen, het binair denken. Simone de Beauvoir bijvoorbeeld verduidelijkte dat vrouwen vergeleken worden met mannen op een manier waarop ze omschreven worden als het tweede geslacht, een minderwaardige versie van het eerste geslacht, namelijk de man. 

Heteroseksueel versus homoseksueel

Zo komen we aan de derde tegenstelling: heteroseksueel versus homoseksueel. De term ‘heteroseksueel’ kwam pas op na de verschijning van het woord ‘homoseksueel’, oorspronkelijk voorgesteld als een aandoening waarbij iemand valt voor hetzelfde geslacht. Pas in 1990 werd homoseksualiteit officieel van de lijst ziektes gehaald, maar helaas worden veel mensen die niet heteroseksueel zijn vandaag nog steeds gediscrimineerd of zelfs gevangengenomen. 

We’re here, we’re queer!

In de jaren negentig begonnen de eerste grote groepen samen te komen die streven naar de aanvaarding van mensen met een andere seksuele geaardheid, zoals de LGBT-bewegingen, kort voor Lesbian, Gay, Bisexual, en Transgender. Jammer genoeg werden mensen met een andere huidskleur vaak uitgesloten. Een van de groepen die willen strijden voor de acceptatie van een niet-heteroseksuele identiteit én ook andere vormen van discriminatie willen tegengaan, zoals racisme, gaat onder de naam queer. Dit Engelse woord gebruikte men oorspronkelijk als scheldwoord voor mensen die vreemd en abnormaal zijn. Vandaag draagt ‘queer’ nog altijd deze betekenis van het abnormale in zich, maar kreeg het woord een politieke bijklank.

Het is vrij moeilijk een precies etiket te plakken op de queer bewegingen en de theorieën errond, omdat ze zich net willen verzetten tegen ‘vaste’ definities en normen. Ze stellen in vraag wat als ‘normaal’ en ‘abnormaal’ wordt beschouwd, en bekritiseren de heteronormativiteit van onze samenleving. Deze term verwijst naar het idee dat het heteroseksuele koppel de norm is, en dat alles wat hiervan afwijkt als raar wordt beschouwd en wordt gediscrimineerd. Met andere woorden, de queer groeperingen verzetten zich tegen de verdeling van de samenleving in heteroseksuelen en ‘Anderen’. 

Anzaldu... wie?

De Mexicaanse schrijfster Gloria Anzaldúa, die in 2004 helaas overleed aan de gevolgen van diabetes, was een van de eersten die het woord ‘queer’ gebruikte in haar werken met de politieke betekenis van vandaag, zoals in Borderlands/La Frontera. Dit boek is grotendeels autobiografisch en is haar bekendste werk.

Spaans of Engels?

Zoals de titel al laat blijken gebruikte ze een taal genaamd ‘Spanglish’, dat het Engels met het Spaans gaat vermengen. De Mexicaanse schrijfster woonde vlak aan de grens met de Verenigde Staten waar het ‘Spanglish’ deel uitmaakt van het dagelijks taalgebruik van veel mensen. Desalniettemin bereikten literaire werken in deze taalvariant amper het grotere publiek. Schrijvers zoals Gloria Anzaldúa brachten hier verandering in. 

“They’re bringing drugs. They’re bringing crime. They’re rapists.” - Trump

Ook al verscheen het werk ruim twintig jaar geleden, Borderlands/La Frontera is verbazend actueel. De schrijfster schetst namelijk het moeilijke leven in dit grensgebied, of ‘borderlands’, waar de Mexicanen wegens hun afkomst gediscrimineerd worden door veel blanke Amerikanen. Trump’s tirades waarin hij de Mexicanen als verkrachters uitscheldt en zijn wens om een gigantische muur te bouwen tussen de twee landen toont aan dat de situatie vandaag nog altijd moeilijk ligt. Hoewel Trump’s ideeën absurd en onmenselijk klinken, laat Anzaldúa de lezer zien dat er toen ook al een ijzeren hek tussen Mexico en de VS stond

Borderlands/La Frontera als queer project

Maar - hoor ik je al denken - wat heeft deze situatie nu te maken met queer theorie? Wel, zoals gezegd gebruikte de schrijfster van Borderlands/La Frontera het woord queer al zeer vroeg met de politieke betekenis dat het woord vandaag heeft. Toch vermeldt men zelden haar naam als het gaat over het begin van queer theorie. Waarom dit precies het geval is, is niet volledig duidelijk. Is het omdat ze niet blank was? Is het omdat haar taalgebruik moeilijker te begrijpen is voor mensen die geen Spaans kennen? Toch toont een analyse van Anzaldúa’s werken dat ze wel degelijk een queer project ontwikkeld heeft waarin ze de lezer laat stilstaan bij de problemen van het binair denken. 

La mestiza gaat in tegen het binair denken

Zo staat de figuur ‘la mestiza’ centraal in Borderlands/La Frontera. Oorspronkelijk verwees deze term tijdens het kolonialisme naar mensen die een mengeling zijn van Europeaans en inheems bloed. Veel inwoners van het grensgebied tussen de VS en Mexico zijn ‘mestizos’. Anzaldúa gebruikt deze hybride figuur als symbool voor alles wat niet zomaar in een categorie past, en in plaats daarvan een mengeling is. Door bijvoorbeeld uit te leggen dat de ‘mestiza’ geen strak onderscheid kent tussen het mannelijke en het vrouwelijke, maakt ze deze figuur volledig queer. Dit is slechts een voorbeeld van de vele manieren waarin Anzaldúa ons op queer wijze laat nadenken over dingen die we als vanzelfsprekend aannemen. Wilt u graag te weten komen hoe ze de lezer verder uitdaagt? Dat kan u ontdekken in mijn onderzoek!