De (on)zin van Meditatie: veranderingen in de hersenactiviteit

Adem in, adem uit. Mijn gedachten dwalen als wolken in een storm van ideeën. Innerlijke stilte is slechts een terugkerende illusie. Toch streeft mijn bewustzijn om die illusie te bereiken, met als gevolg dat ik me op mijn ademhaling focus. Lucht stroomt rustig binnen via mijn neus en borstkas tot in mijn longen. Maar de wolken doorbreken weer deze vluchtige illusie. Focus en terug opnieuw starten. Ook al is deze illusie slechts tijdelijk, de seconden dat mijn hersenen rustig zijn, zijn van onschatbare waarde.

In mijn scriptieonderzoek ging ik op zoek naar hoe meditatie een invloed heeft op onze hersenactiviteit met als doel onze hersenen voor meditatie te trainen.

Meditatie als een waardevol onderzoeksonderwerp

Meditatie is even oud als de mensheid. Wist je bijvoorbeeld dat ‘bidden’ beschouwd kan worden als een zekere vorm van meditatie? Van boeddhistische tradities tot meer seculiere westerse culturen, meditatie komt voor in elk cultuur. Nu is het zo dat ze allemaal iets gemeenschappelijk hebben: relaxatie bevorderen.  Het is immers niet zo dat je jezelf als een monnik moet gedragen om te mediteren, integendeel zelf.

Tegenwoordig zijn er verschillende meditatietechnieken: zoals je tien minuten op de trein concentreren op je ademhaling of  een begeleide groepsmeditatie volgen. Het best bekende voorbeeld is de mindfulness training, een basistraining waarin je je tracht te concentreren op je ademhaling.  Eenmaal je gedachten afdwalen, dien je terug te concentreren op je ademhaling. Dat is een hele uitdaging is voor veel mensen aangezien we getraind zijn om onze gedachten te verdelen.

50 % van de tijd dwalen onze gedachten af. Het is onvermijdelijk. Als je een boek leest, in de les zit, aan het werken bent of mediteert. Enerzijds kan het afdwalen je helpen om een ingewikkeld probleem op te lossen. Maar anderzijds kan het ook het verwerken van informatie sterk bemoeilijken.

Tijdens meditatie probeer je je te focussen op een lichamelijk gevoel zoals je ademhaling. Dit is wat we beschouwen als “ademhalingsfocus”. Stel dat je tijdens deze ademhalingsfocus begint te denken over wat je vanavond zal koken, dan is het je opdracht om terug je aandacht te richten op je ademhaling. Dit is wat we met andere woorden: “mind wandering” noemen. Je moet proberen om te focussen op jouw ademhaling. Beide types van concentratie: ‘mind wandering’ en ‘ademhalingsfocus’ zijn eigen aan meditatie.

Je ziet het waarschijnlijk al komen: “Mind wandering” en “ademhalingsfocus” worden beiden vertaald in onze hersenactiviteit.  

Is meditatie dan toch wetenschappelijk te onderzoeken? Het antwoord is: Ja!

In ons onderzoek vroegen we mensen zonder meditatie ervaring een ademhalingsoefening doen. De situatie was simpel: we lieten de mensen een ademhalingsoefening doen waar ze op willekeurige tijdstippen onderbroken werden. Daarna moesten ze aanduiden of ze geconcentreerd waren of dat hun gedachten aan het afdwalen waren. En tijdens dit alles registreerden we hun hersenactiviteit met behulp van ‘elektro-encefalogram’, een muts met veel sensoren. Dit is hoe we meditatie op een wetenschappelijke manier kunnen onderzoeken.

Eigenlijk weten we maar heel weinig wat meditatie doet met onze hersenen en welke veranderingen dit kan veroorzaken. Nog minder weten we wat het verschil is tussen “mind wandering” en “ademhaligsfocus”. Dit leidt ons tot de volgende onderzoeksvraag, namelijk hoe kunnen we “mind wandering” en “ademhalingsfocus” van elkaar onderscheiden in mensen zonder meditatie ervaring?

Hersenactiviteit als een gitaarconcert

Onze hersenen stoppen nooit met werken, zelf niet als je slaapt. Van verliefd worden tot ingewikkelde berekeningen doen, onze hersenen zijn er meestal toch als we ze nodig hebben. Maar hoe weten onze hersenen wat ze allemaal moeten doen? Met andere woorden: hoe weet het ene deel van de hersenen wat het andere deel doet?  Het antwoord is: hersengolven.

Hersengolven zijn een vorm van elektrische activiteit die door specifieke cellen uit onze hersenen, ook neuronen genoemd, worden aangemaakt. Deze kunnen onderverdeeld worden in vijf verschillende types hersengolven: delta, theta, alfa, bèta en gamma.

Wat is het verschil tussen al die hersengolven? Wel, deze verschillen onderling in frequentie en in hun rol. Om het aspect van frequentie te verduidelijken, vergelijk ik hersengolven met een gitaar. Een klassieke gitaar heeft vijf verschillende snaren, zoals we vijf verschillende soorten hersengolven hebben. Nu is het zo dat elke snaar een andere toon zal spelen. Deze kunnen we ordenen van laag naar hoog en dat is hetgeen we frequenties noemen. Delta is de laagste toon terwijl dat gamma de hoogste toon in onze hersenen is.

Op een gewone dag, speelt er in jouw hoofd eigenlijk een gitaarconcert. Terwijl je slaapt, worden voornamelijk lage tonen gespeeld: de delta golven. Maar als je iets moet onthouden of herinneren, zijn het de theta golven, midden lage tonen, die je daarbij helpen. Alfa zal aanwezig zijn als je geconcentreerd bent terwijl dat bèta dan eerder aanwezig is bij de beweging van je spieren. Al deze hersengolven werken samen in harmonie om ons in ons dagdagelijkse leven te sturen. Met andere woorden: soms klinken onze hersengolven goed samen, soms is het een kakofonie.

Meditatie als een muzikale gedachte

Tijdens meditatie gaan alfa tonen op de voorgrond treden terwijl de theta tonen juist worden gedempt. Het omgekeerde geldt wanneer je gedachten afdwalen. Dus als je geconcentreerd bent, zal alfa eigenlijk luider klinken terwijl dat theta amper te horen zal zijn. Dus meditatie brengt werkelijk een verandering in je hersenen teweeg.

Is meditatie nog altijd dus wetenschappelijk onderbouwd?  Het Antwoord is: Nee!

Dit is waardevolle informatie. We weten wat er verandert tijdens ademhalingsfocus en ‘mind wandering’. Stel je dus voor dat je een machine zou hebben dat je zou vertellen wanneer dat je geconcentreerd bent of niet? Op lange termijn zou het de bedoeling zijn om zo’n machine te ontwikkelen en mensen dus helpen te mediteren. Dit zou mensen kunnen helpen die bijvoorbeeld lijden aan aandachtsstoornissen.

Tegenwoordig streven veel jongvolwassenen naar het bereiken van perfectie. Alles  willen combineren is enorm aanwezig in onze maatschappij: studentenorganisaties, studentenjob, studeren, sporten, gezond eten koken... Allemaal aspecten van ons leven die energie van ons nemen. 

In tien minuten innerlijke stilte bereiken we meer dan één uur vol gebabbeld.