If it was shared on Facebook and Twitter, then it must be true. Zorgt fake news ervoor dat we ons onveiliger voelen?

Weet u wanneer u te maken hebt met een fake news bericht? Sinds de Amerikaanse presidentsverkiezingen in 2016 vliegt het begrip fake news ons als het ware om de oren. Fake news bestaat nochtans al bijna even lang als de nieuwsmedia zelf. De laatste jaren komen nieuwsberichten rond het fenomeen fake news meer en meer voor in de media. Denk maar aan de valse ‘noodberichten’ over COVID-19 die in het begin van deze coronacrisis circuleerden op WhatsApp en Facebook en ervoor zorgden dat het fameuze ‘hamstergedrag’ losbarstte.

De media zijn de belangrijkste bron van informatie voor burgers. Informatie over criminaliteit bereikt de burger eveneens via deze weg en waar criminaliteit is, kan er angst voor criminaliteit ontstaan. Deze angst voor criminaliteit, of fear of crime, uit zich in onveiligheidsbeleving en onveiligheidsgevoelens. Wetenschappelijk onderzoek toonde al aan dat de media invloed hebben op de angst voor criminaliteit.

Onderzoek naar de mogelijke invloed van fake news op angst voor criminaliteit werd nog niet gevoerd. De vraag is dus of fake news ervoor zorgt dat mensen zich (onnodig) onveiliger voelen. Hoe doel van mijn thesis was om op deze vraag een antwoord te zoeken. Daarom werd een kwantitatief onderzoek uitgevoerd (met data uit de SCAN-survey, een jaarlijkse bevolkingsbevraging in Gent) naar de mogelijke invloed van fake news berichten op onveiligheidsgevoelens.

Fake news: what’s in a name?

Er bestaat geen algemene definitie voor fake news. Bestaande definities belichten telkens op een andere manier doelen, voorwaarden en eigenschappen. Daarnaast zijn er heel wat verschillende verschijningsvormen van fake news op diverse kanalen. Fake news gaat gewoonlijk inspelen op individuele kwetsbaarheden, bijvoorbeeld het recent verlies van een naaste aan COVID-19. Het staat vast dat mensen niet makkelijk fake news berichten van waarheidsgetrouwe informatie kunnen onderscheiden. Daarnaast kan er niet gesteld worden dat personen die fake news delen of ermee geconfronteerd worden, hierdoor noodzakelijk beïnvloed worden of het voor waarheid aannemen. Verder kunnen gevormde misvattingen zelfs versterkt worden wanneer er correcte informatie wordt gepresenteerd.

Fake news werd in dit onderzoek gemeten aan de hand van hoe hoog de burger zelf het voorkomen van fake news inschat. Het voorkomen van fake news werd opgesplitst in langs de ene kant de mate van fake news op de traditionele media (radio, tv, gedrukte media en nieuwswebsites) en langs de andere kant de mate van fake news op de sociale media.

Wat zijn onveiligheidsgevoelens?

Onveiligheid kan worden opgedeeld in objectieve en subjectieve onveiligheid. De objectieve onveiligheid gaat over de officiële politiestatistieken. Subjectieve onveiligheid zijn de onveiligheidsgevoelens en -beleving van iemand, dus de mogelijke angst voor criminaliteit. Dit wordt beïnvloed door onder andere de eigen karakteristieken, levensgebeurtenissen en de woonbuurt.

Fake news en onveiligheidsgevoelens: wat zegt het onderzoek?

Het onderzoek van mijn thesis kan als een eerste verkennende studie gezien worden. De resultaten van de analyse brachten aan het licht dat angst voor criminaliteit wordt beïnvloed door fake news. Het effect van fake news op onveiligheidsgevoelens is echter klein in deze analyse, mede door enkele beperkingen waarmee ik in mijn onderzoek werd geconfronteerd.  

Fake news kan, naast de invloed op angst voor criminaliteit, ook andere mogelijke effecten hebben op het individu. Denk maar aan veranderingen in gedrag, ideologie, of politieke voorkeur. Daarnaast kan het interessant zijn om te kijken welke invloed fake news kan hebben op het gevoerde beleid in een land en welke initiatieven allerlei betrokken actoren nemen om de verspreiding en gevolgen van fake news tegen te gaan. Om deze redenen is bijkomend en diepgaander onderzoek zeker welkom.