Herverbeeld de stad! Hoe genderinclusiever stadsmaken voor vrouwen met een migratieachtergrond?

Steden worden gemaakt voor hem, een geprivilegieerde witte man. Vrouwen met een migratieachtergrond zijn hem niet. Ze ervaren uitdagingen wanneer ze de openbare ruimte betreden. Ze voelen zich angstig wanneer ze worden nagefloten, worden geconfronteerd met culturele regels en hun blaas wordt het zwijgen opgelegd door het tekort aan openbare toiletten. Daarnaast hebben deze vrouwen weinig zeggenschap in hoe de stad vorm krijgt. Dit artikel belicht hoe stadsmaken inclusiever kan voor vrouwen met een migratieachtergrond.

Een onzichtbare stem

Vanwege verschillende lagen van discriminatie vormen vrouwen met een migratieachtergrond een relatief kwetsbare groep. Tijdens participatiemomenten, die zouden moeten zorgen voor democratisch ruimtelijk beleid, worden ze onvoldoende gerepresenteerd.

Als gevolg van die onderrepresentatie hebben stadsplanners weinig inzicht in hoe vrouwen met een migratieachtergrond de publieke ruimte gebruiken, waardoor ze te weinig kunnen inspelen op hun ruimtenoden.

De wijkschaal als sleutel

Onderzoek benadrukt het belang van de wijkschaal om in dialoog te gaan met vrouwen over hun ruimtelijke noden. Het is de schaal waarop alledaagse bezorgdheden bevraagd kunnen worden. Om te begrijpen wat genderinclusiever stadsmaken betekent werd ingezoomd op de case Antwerpen Noord, een gestigmatiseerde waar de druk op de publieke ruimte groot is, waar het claimgedrag over de publieke ruimte mannelijk dominant is.

Samen onderzoeken

Om beter inzicht te krijgen in het ruimtegebruik van vrouwen met een migratieachtergrond is inclusief onderzoek met de nadruk op empowerment essentieel. Daarom werd in samenwerking met een groep vrouwen in Antwerpen Noord, allen met een migratieachtergrond, onderzoek gevoerd naar wat het betekent vrouw te zijn in de stad. Tijdens deze workshops werd met de vrouwengroep een ruimtelijke taal gebouwd door op maat van de doelgroep in te spelen op tal van alternatieve manieren van kennisproductie, steeds met een creatieve insteek, zoals bijvoorbeeld door cartografische oefeningen.

Naast de workshops met de vrouwengroep brengt het onderzoek verschillende stemmen samen die inzicht hebben in wat een genderinclusievere stad kan betekenen. Interviews geven inzicht in de perspectieven van onderzoekers, buurtwerkers, middenveldorganisaties en stadsmakers.

Inzicht in het ruimtegebruik

Uit het onderzoek met de vrouwengroep volgen vier inzichten in het ruimtegebruik van vrouwen met een migratieachtergrond in Antwerpen Noord.

Gevoel van veiligheid

In Antwerpen Noord is angst een bepalende factor voor het ruimtegebruik van vrouwen met een migratieachtergrond. Het groot aantal mannen in de openbare ruimte, vooral 's avonds, leidt ertoe dat vrouwen zich terugtrekken en zich ongemakkelijk voelen. Specifieke locaties, zoals het Sint-Jansplein worden als onveilig ervaren door deze vrouwen. Door hun gemarginaliseerde positie vreest de doelgroep voor intimidatie in de publieke ruimte. Deze angst kan leiden tot een gevoel van uitsluiting en een beperking van hun bewegingsvrijheid. Ruimtelijke maatregels kunnen inzetten op een verhoging van sociale controle, van functiemenging, op de creatie van minder geïsoleerde plaatsen en barrières.

Het onveiligheidsgevoel weerspiegelt zich weinig in de gegevens van de politie, deels door de grote drempels om incidenten aan te geven, maar ook doordat seksuele intimidatie geen prioritair aandachtspunt is voor politie, wat bijdraagt ​​aan de onderrepresentatie van deze problematiek in officiële rapportages.

Volgens het onderzoek met de vrouwenzou sociale controle en laagdrempelige aanspreekpunten in de publieke ruimte kunnen bijdragen aan een verbeterd veiligheidsgevoel

Buurtwerkers spelen een belangrijke rol bij het oplossen van lokale problemen. Het instellen van genderquota in dergelijke rollen kan ook zorgen voor meer vrouwelijke vertegenwoordiging op straat.

Tripchaining

Het verplaatsingspatroon van vrouwen met een migratieachtergrond verschilt van dat van mannen. Vrouwen besteden meer tijd aan zorgactiviteiten en huishoudelijke taken, wat resulteert in een complex verplaatsingspatroon. Ze combineren verschillende stops in hun dagelijkse trajecten, zoals het brengen van kinderen naar school, boodschappen doen en naar het werk gaan. Bovendien verplaatsen ze zich voornamelijk te voet. Doordat ze tripchainen is goede en veilige infrastructuur belangrijk, met straatverlichting, met ruimte voor voetgangers, kinderwagens en rolstoelgebruikers.

Groepsbelevenis

Veel vrouwen met een migratieachtergrond bewegen zich vaak in groep in de openbare ruimte. Dit doen ze om zich veiliger te voelen en ongewenst contact te vermijden. Ruimtelijke planning kan hierop inspelen door ontmoetingsplekken te creëren met voldoende zitgelegenheid en ruimte voor groepen. Deze plekken moeten collectief gebruik aanmoedigen om verschillende sociale relaties tussen groepsleden te bevorderen.

Semipublieke plekken

Semipublieke plekken, zoals bibliotheken, dienstverleningsorganisaties en sportfaciliteiten, zijn cruciaal voor vrouwen met een migratieachtergrond in Antwerpen Noord. Deze plekken bieden toegang tot informatie, vrijetijdsbesteding en sociale diensten. Ze dienen als belangrijke ontmoetingsplaatsen. Het faciliteren van goed uitgeruste en toegankelijke semipublieke plekken is essentieel voor vrouwen met een migratieachtergrond in Antwerpen Noord.

Door de populariteit van de plekken rijst de vraag of exclusieve plekken voor vrouwen ook ingericht kunnen worden in de publieke ruimte. Dit niet door poortwachters in te stellen, maar door een bepaald gebruik bij een plek te stimuleren, en zo bepaalde doelgroepen meer te betrekken. Denk bijvoorbeeld maar aan openbare plekken voor het geven van borstvoeding.

Stappen zetten in genderinclusiever stadsmaken

Dit onderzoek benadrukt de complexiteit van het ruimtegebruik van vrouwen met een migratieachtergrond in Antwerpen Noord en biedt inzichten in hoe de openbare ruimte vrouwvriendelijker en inclusiever kan. Het proces achter die resultaten is belangrijk. Een herdenking van participatieve processen met aandacht voor volgende vier aandachtspunten zorgt voor inclusievere stadsplanning.  

Ten eerste moeten participatiemomenten in plaats van momenten van consultatie gezien worden als momenten van samenwerking en leren. Tijdens participatiemomenten kunnen deelnemers samen op zoek gaan naar een gemeenschappelijke ruimtelijke taal die hen in staat moet stellen actief invloed uit te oefenen op de toekomst van de publieke ruimte. Ten tweede is transdisciplinaire samenwerking, met inbegrip van buurtwerkers, cruciaal. Buurtwerkers hebben lokale kennis en sociale inzichten, en kunnen vertrouwensrelaties opbouwen met kwetsbare bewoners. Ze fungeren als brug tussen moeilijk bereikbare bewoners en stadsmakers. Een goed netwerk van buurtwerk is essentieel om drempels voor inspraak van vrouwen met een migratieachtergrond te overwinnen. Ten derde is het belangrijk te weten welke sleutelfiguren in de wijk aangesproken kunnen worden om hun achterban te representeren. Niet elke vrouw in de wijk heeft evenveel tijd of ruimte om deel te nemen aan een participatief onderzoeksproces. Ten vierde zijn participatiemomenten op maat van een doelgroep noodzakelijk, en moet een one-size-fits-all benadering uit de weg worden gegaan.