Van lichaam naar leven: de grootmoeder der performance kunst onder de loep
Ze doopte zichzelf de “grootmoeder der performance kunst,” en terecht, want haar oeuvre behelst een indrukwekkende vijfenveertig jaar aan performance-, schilder- en beeldende kunst (1973-2018). Van haar generatie aan performance artiesten is Marina Abramovich één van de weinigen die tot laat in haar carrière furore maakt: van bloederige zelfverminking tot het het plaatsen van pythons op haar hoofd tot satanistische etentjes met Lady Gaga; de Servische artieste blijft een kei in het opzoeken van grenzen.
Sterrenstatus
Anno 2018 is het best mogelijk dat je geen greintje interesse toont in kunst of zelfs maar weet wat performance art betekent, maar de naam Abramovich zal zeker een belletje doen rinkelen. Wie herinnert er zich niet de meme die de spot dreef met haar tentoonstelling in het MoMa? Of toen haar naam opdook in het Pizzagate schandaal? Of wanneer Sex and the City de draak stak met haar werk? Voeg daar haar gewaagde performances, haar vriendschap met Lady Gaga en haar ruzie met Jay-Z aan toe, en het wordt al snel duidelijk dat Marina Abramovich in gelijke mate geliefd en gehaat wordt. Van journalisten tot academici, van beroemdheden tot de kunstwereld, zowat iedereen lijkt zich een mening te hebben gevormd over de Servische artiest.
The Artist is Present (2010), Abramovich’s performance in het Museum of Modern Art, bombardeerde de kunstenaar tot celebrity. Haar performance brak het bezoekersrecord, blies sociale media op en toverde de stoep voor het museum om tot kampeerplaats. In de jaren nadien bleef ze in de spotlight, vooral omdat Jay-Z zijn videoclip Picasso Baby modelleerde op The Artist is Present. Abramovich maakte haar debuut als performance kunstenaar echter al in 1973, en de evolutie en impact van haar werk gaan vaak verloren tussen het geschreeuw van de roddelbladen. Daarbij wordt Abramovich’s lange oeuvre vaak onderverdeeld in drie categorieën: voor, tijdens en na haar werk- en liefdesrelatie met kunstenaar Uwe Laysiepen. Dat doet nog meer afbreuk aan Abramovich’s eigenheid en creativiteit. De masterproef Immaterial Girl: conceptual shifts in the performances and sculptures of Marina Abramovich, heeft daarom als opzet voorbij die gehypete persona te kijken en de essentie van haar kunst uit te diepen, beginnend bij haar allereerste performance.
Van lichaam naar leven
Een jonge vrouw met een grote neus en een ruige bos zwart haar knielt op de grond, waar tien messen en een taperecorder liggen. Het publiek houdt zijn adem in wanneer de vrouw, bleek en beheerst, de recorder met een klik start en het eerste mes neemt. Ze spreidt de vingers van haar linkerhand en met haar rechter ramt ze de punt van het scherpe mes snel en doelbewust tussen haar vingers. Wanneer ze zichzelf verwondt, neemt ze het volgende mes. Het duurt niet lang of de grond is besmeurd met bloed. De tien messen afgewerkt, spoelt de vrouw de recorder terug en imiteert ze het ritme van de vorige opname. Wanneer ze hetzelfde ritme met de tien messen heeft afgerond, spoelt ze de taperecorder opnieuw terug zodat de twee overlappende ritmes te horen zijn. Ze staat op en wandelt weg. De toeschouwers gaan uit hun dak. Het jaar is 1973 en dit stuk, Rhythm 10, zou de kunstenaar Marina Abramovich vormen.
Het werk van Marina Abramovich onderscheidt zich van andere performance kunst omdat het steeds lichamelijke en mentale grenzen opzoekt. Abramovich maakt gebruik van schokeffect, vervreemding, zelfverminking, catharsis, spiritualiteit, reiniging en langdurige maar vooral veeleisende technieken om het bewustzijn te vergroten. Daarbij speelt het publiek voor de artiest een cruciale rol. De manier waarop zij zowel haar eigen bewustzijn als kunstenaar als dat van de toeschouwer bespeelt, toont een duidelijke evolutie van een focus op het lichaam naar een focus op het leven. Het bewustzijn wordt niet enkel aangesproken door performance, maar ook door beeldhouwwerk. Abramovich gebruikt edelmetalen, waardevolle mineralen en natuurlijke grondstoffen als opstapje voor een meer spirituele en geestelijke ervaring van kunst.
Niet enkel de manier waarop Abramovich haar publiek bij haar werk betrekt, maakt een indrukwekkende evolutie door in die vijfenveertig jaar performance. Ook haar esthetica is er een die verschuift van een focus op het lichaam naar een focus op het leven. Gedurende haar beginjaren puurt ze uit typische en vaak gewelddadige performance tradities, zoals Weens Actionisme, bodyart en feministische performance. Wanneer ze breekt met partner Laysiepen en haar solocarrière verder uitbouwt, begint ze te werken met energie, mindfulness en bewustwording. Zo maakt haar werk een geleidelijke maar sterke verschuiving van een materiële naar een immateriële kunstpraktijk.
“Art must be a part of life”
Deze masterproef onderzoekt hoe het performance- en beeldend werk van Marina Abramovich is geëvolueerd sinds haar debuut in 1973 tot en met haar laatste performance project In Residence (2015). In Residence toont zich als een optelsom van verscheidene ideeën en technieken die de artiest verzamelde gedurende haar indrukwekkende oeuvre, waarin haar rol als kunstenaar bijna volledig overbodig wordt. Het onderzoek in deze masterproef gaat dieper in op Abramovich’s benadering tot en haar relatie met het publiek, en betrekt daarbij ook haar beeldhouwwerken. Marina Abramovich is er op een unieke manier in geslaagd om de dimensie van publieksinteractie te veranderen en heeft zo haar droom waargemaakt om kunst werkelijk een deel van het leven te maken. Zoals ze schrijft in haar memoires: “Art must be a part of life. Art has to belong to everybody.” Dit onderzoek hoopt bij te dragen tot een eerste stap naar het vinden van ontwikkelingen in Abramovich’s indrukwekkende lichaam aan werk.
