Idle No More! Een inheemse verzetsbeweging in Canada

#IdleNoMore, via deze hashtag werden eind 2012 en begin 2013 duizenden inheemse activisten en sympathisanten gemobiliseerd om de problematieken van de inheemse bevolking in Canada aan te kaarten. ‘Idle No More!’ was een oproep om niet langer ‘lui’ te zijn en dus actie te ondernemen. De aanleiding ertoe was een (zoveelste) nieuwe wet die in oktober 2012 geïntroduceerd werd door de overheid en die de wateren en het land van inheemse groepen dreigde aan te tasten. De kleinschalige (en vredevolle) protesten die hier in het begin tegen ondernomen werden, werden echter al snel onderdeel van een veel grotere en diverse beweging die pleitte voor de dekolonisatie van de Canadese samenleving.

Dekolonisatie in het liberale, democratische Canada

De oproep van inheemse activisten tot ‘dekolonisatie’ klinkt op het eerste zicht wellicht vreemd. “Canada is toch een liberaal, democratisch en multicultureel land?” zult u denken. Niet alleen dat,  de voorbije decennia ondernam de Canadese overheid tal van initiatieven om de problematieken van inheemse volkeren tegemoet te treden. Zo ondernam ze initiatieven om de rechten en claims van inheemse volkeren te erkennen, de integratie van inheemse gemeenschappen in de Canadese economie te bevorderen en bijvoorbeeld een verzoeningsproces op te starten met (de nabestaanden van) de slachtoffers van het Residentieel Schoolsysteem. De vraag is dus maar waarom inheemse activisten deze initiatieven ontoereikend achten en hoe zij met de Idle No More beweging hier weerstand tegen proberen te bieden.

Kritieken op en alternatieven voor het Canadese beleid

Een aantal inheemse theoretici zoals Glen Coulthard, Taiaiake Alfred en Leanne Simpson geven ons een antwoord op die vraag. Algemeen genomen zien zij de initiatieven van de overheid om inheemse problematieken tegemoet te treden als onderdeel van een soort ‘politics of distraction’, die de aandacht wegleiden van meer fundamentele dekolonisatie-strategieën. Meer specifiek bekritiseren zij de ‘politics of recognition’ of het multiculturele beleid van Canada; de ‘politics of reconcilitation’ of initiatieven tot verzoening; en de economische integratie van inheemse gemeenschappen. De idee is dat deze initiatieven steeds uitgevoerd worden door en in het belang van de overheid, en op die manier ook de settler-koloniale structuur van Canada in stand houden.

Een eerste strategie van de overheid om inheemse problematieken tegemoet te treden is dus bijvoorbeeld via een multicultureel beleid, waarmee de overheid politieke, culturele (en economische) claims van de inheemse bevolking probeert te accomoderen. De kritiek van bovengenoemde theoretici is dat men via deze strategie inheemse groepen tot minderheden binnen de Canadese staat wil reduceren, daar waar de inheemse bevolking eigenlijk de oorspronkelijke bevolking van Canada is en dus enig lidmaatschap aan de Canadese samenleving voorafgaat. Een politiek van ‘erkenning’ kan dus onmogelijk tot dekolonisatie leiden. Dit ook, omdat een dergelijke politiek eigenlijk steeds in het belang van de Canadese staat gebeurt en dus ook die staat niet in vraag stelt. Hetzelfde geldt voor verschillende vormen van verzoening. Initiatieven zoals de verontschuldiging van toenmalig eerste minister Stephen Harper in 2007, brengen volgens een aantal critici eigenlijk geen rechtvaardigheid, omdat ze eerder de aandacht afleiden van hedendaagse vormen van onrecht en geen vorm van restitutie bieden.

Een alternatief voor bovengenoemde strategieën stelt dat inheemse groepen hun inheemse tradities en culturele praktijken moeten herwaarderen in plaats van bevestiging of erkenning te zoeken van de staat. Coulthard spreekt in dit geval over een ‘resurgent politics of recognition’. De Idle No More beweging kende tal van voorbeelden die dit idee belichamen. Een veelvoorkomende vorm van verzet was bijvoorbeeld die van de traditionele rondedans. Door deze traditionele praktijk te combineren met de meer hedendaagse vormen van verzet zoals de flash mob en met sociale media, slaagden inheemse groepen de actuele noden en leefwereld van de inheemse bevolking te dienen en tegelijk een krachtig verzet te bieden.

Andere initiatieven van de overheid om inheemse problematieken tegemoet te treden concentreren zich op de integratie van inheemse gemeenschappen in de Canadese economie. Theoretici als Taiaiake Alfred, Jeff Corntassel en Leanne Simpson wijzen deze strategie af, niet alleen omdat inheemse gemeenschappen door hun deelname aan de Canadese economie opnieuw de belangen van de Canadese staat dienen, maar ook omdat dit (kapitalistisch) economisch systeem fundamenteel tegengesteld is aan inheemse principes van wederkerige en duurzame relaties met de natuur. De vele onderwijsmomenten en teach-ins die het begin van de Idle No More beweging vormgaven, moesten dan ook de inheemse bevolking herinneren aan de destructieve effecten van dit economisch systeem en hen aansporen het traditionele land en de wateren te beschermen. Een andere manier om weerstand te bieden aan dit systeem waren meer militante vormen van actie, zoals de vele auto- en spoorwegblokkades. Dergelijke vormen van directe actie zijn ook nodig volgens Glen Coulthard, wil men de settler-koloniale staat - en de kapitalistische economie die daaraan ten grondslag ligt - meer fundamenteel doorbreken.

Relaties van harmonie en respect

Het verzet van de inheemse bevolking was echter niet uitsluitend reactief. Inheems verzet was ook affirmatief, in die zin dat tijdens het verzet meteen ook de relaties en vaardigheden werden opgebouwd die nodig zijn om een duurzaam alternatief te bieden voor het Canadese beleid. Een actie die daarin bijvoorbeeld slaagde was het kamp van de Unist’ot’en (zo’n 1000 km ten noorden van Vancouver), die in hun verzet tegen de Pacific Trail Pipelines in de loop van de jaren een duurzame, zelfvoorzienende gemeenschap opbouwden, die opnieuw op traditionele, landgerichte praktijken steunde. De relaties die zij onderhouden zijn gebaseerd op inheemse principes van wederzijds respect en harmonieus samenleven. En eigenlijk vallen alle doelstellingen van de Idle No More beweging terug te brengen op het belang van dit soort relaties: zowel de relatie met de natuur, als die tussen de verschillende generaties, tussen mannen en vrouwen, en ook met de niet-inheemse bevolking. Dit blijkt zelfs uit de structuur van de beweging, die geen duidelijke leider had en open stond voor iedereen, zowel jongeren als ouderen, vrouwen als mannen, en zelfs niet-inheemse groepen om deel te nemen.