Vlaanderen te klein voor universiteiten
Inleiding:
De Vlaamse universiteiten bouwen gestaag aan buitenlandse samenwerkingen. Door de landsgrenzen over te steken, heeft de internationale politiek steeds meer een duidelijke invloed op de academici.
Hoofdtekst:
U kent waarschijnlijk de Erasmus-uitwisselingsprogramma’s. Die zijn slechts een klein deel van de internationale activiteiten die de Vlaamse universiteiten uitvoeren. Zo hebben de universiteiten internationale belangengroepen, onderzoekssamenwerkingen en universiteiten opgericht.
De Masterstudent Internationale Betrekkingen en Diplomatie Philippe Van Gerwen (23) legde zich toe op het analyseren van de internationalisatie van de universiteiten. ‘Via een gastles kwam in contact met Julie Bynens, Secretaris-Generaal van het Vlaamse departement Kanselarij en Buitenlandse Zaken (KBUZA). Dankzij haar heb ik de contacten kunnen leggen binnen de Vlaamse administratie om het onderzoek uit te kunnen voeren.’
Het onderzoek is gebaseerd op 14 interviews met medewerkers van de Vlaamse universiteiten, het Fonds Wetenschappelijk Onderzoek (FWO) en de Vlaamse Interuniversitaire Raad (VLIR). Bovendien namen ook Flanders Investment & Trade (FIT) en 2 Vlaamse departementen deel. Deze interviews werden aangevuld met publiek beschikbare documenten van deze organisaties. ‘De bereidheid om deel te nemen aan het onderzoek was groot. Ik raad alle masterstudenten aan om voor hun thesis samen te werken met een organisatie.’
Aantrekkingskracht van het buitenland
De universiteiten benadrukken dat ze internationaliseren om de kwaliteit van hun 3 kerntaken, namelijk onderzoek, onderwijs en maatschappelijke dienstverlening te verhogen. Door in competitie te gaan met buitenlandse partijen, is er druk om hoge kwaliteit af te leveren.
Internationalisatie laat ook toe om wereldwijd talent en financiering aan te trekken. Bovendien draagt het bij aan een verruiming van de bestaande denkkaders en worden inzichten sneller doorgegeven. Nadat onderzoekers de genetische code van Covid-19 bepaald hadden, verspreidden ze deze informatie vlot over heel de wereld om coronatesten en -vaccins te ontwikkelen.
Daarnaast stimuleert de Europese Unie de uitdieping van de samenwerkingen tussen Europese universiteiten. De EU bepaalt mee het beleid en financiert grensoverschrijdend onderzoek. Bovendien stimuleert ze de creatie van Europese universiteiten. Ten slotte streeft de EU een ééngemaakte onderzoeksruimte na waarin er vrij verkeer van onderzoek en kennis zal zijn.
Ondersteuning door de diplomatie en de Vlaamse administratie
De universiteiten trekken zelf hun eigen internationalisatie. Het diplomatieke netwerk en de Vlaamse administratie nemen een ondersteunende rol op. Ze helpen de universiteiten als deze erom vragen. Zo worden ze ingeschakeld om te helpen bij visaproblemen of om informatie te vergaren over de situatie in een bepaald land.
Een voorbeeld waar de administratie een trekkersrol opneemt is het EU-platform van het Vlaamse departement EWI. Hierin worden standpunten bepaald die later gebruikt zullen worden om op het Belgische en Europese niveau de belangen van de Vlaamse onderzoekscluster te behartigen.
De diplomatie neemt dan weer een trekkersrol bij de diplomatieke bezoeken. De staatsmissies zijn de belangrijkste missies om aan deel te nemen, maar de universiteiten nemen ook deel aan ministeriële of stedelijke missies. Soms organiseren ze ook zelf hun eigen buitenlandse missies.
Autonome organisaties
Zoals gezegd nemen de universiteiten hun internationalisatie in handen. Via het VLIR delen ze informatie en bepalen ze gezamenlijk hun standpunten. Zo proberen ze het beleid in Vlaanderen te beïnvloeden en ook de administratieve pijnpunten die naar bovenkomen op de politieke agenda te zetten.
In het verleden hebben de universiteiten grensoverschrijdende samenwerkingen opgezet. Zo werden internationale belangenverenigingen opgericht om informatie te delen en het Europese politieke niveau te beïnvloeden. Daarnaast nemen de universiteiten deel aan Europese universiteiten. Zo worden masterprogramma’s over meerdere universiteiten aangeboden. Tegelijkertijd willen de universiteiten zo inzetten om internationaal onderzoek te vereenvoudigen. Momenteel is het bijvoorbeeld moeilijk om als onderzoeker in een ander land te gaan werken omwille van verschillen in sociale zekerheidssystemen
Effect internationale politiek
Door zich in de internationale arena te begeven, komen de universiteiten steeds meer in contact met dossiers in de internationale politiek. De Brexit heeft een groot effect op de onderzoekssamenwerking met Britse universiteiten. Ook zijn er politieke gevoeligheden zoals partnerschappen met instituten in Israël of Taiwan. Een ander bekend geval is de zaak rond VUB-gastdocent Djalali waarbij de universiteiten een impact ondervinden en ook met een politiek standpunt reageren.
Normaalgezien blijven de universiteiten liefst weg van het staatsniveau en beoordelen ze ieder instituut op diens verdienste. Hiervoor werden ethische en mensenrechtencomités opgericht. Het land waar de buitenlandse tegenhanger is gevestigd, heeft alleen indirecte invloed op de bereidheid om met een buitenlandse partner samen te werken.
De EU wil zich wel strategischer opstellen en wil autonoom kunnen handelen. Europese kennis zou misschien in de toekomst strikter worden beveiligd zodat het in de eerste plaats Europa kan dienen. Deze weg van strategische autonomie is een sterke bocht na de periode van ‘open wetenschap’ in Europa en zou voor een nog grotere impact van politiek op de academici kunnen leiden.
De Vlaamse universiteiten zijn volop aan het internationaliseren. Zo maken ze gebruik van de kansen die er zijn. Echter dit nieuwe speelveld zal niet enkel kansen, maar ook een duidelijke invloed op de universiteiten met zich meebrengen.
Foto
Staatmissies zijn de meest frequente samenwerking tussen de diplomatie en de universiteiten. Zo sluit de VUB met een Luxemburgs onderzoeksinstutuut een Memorandum of Understanding in oktober 2019 tijdens een staatsmissie.
