‘All she could do was read male texts which weren’t hers’: het utopisch potentieel van het werk van Kathy Acker
De herontdekking van Kathy Acker
De Amerikaanse experimentele schrijver Kathy Acker was een underground-fenomeen in de New Yorkse kunstwereld van de jaren zeventig. Sinds de publicatie in 2017 van de biografie After Kathy Acker van Chris Kraus – wier eigen roman I Love Dickde laatste jaren eveneens herontdekt werd – lijkt er echter een heuse Acker-revival te woeden. Twee romans en een kort verhaal werden bij Penguin heruitgegeven als prestigieuze 'Modern Classics', het Institute of Contemporary Arts in Londen wijdde deze zomer (2019) een grote tentoonstelling aan Kathy Ackers werk en het Nederlands Toneel Gent bewerkte haar Don Quixote, which was a dream (1986)voor het toneel in het stuk To Name Herstory(2018). Vanwaar deze plotselinge aandacht? Waarom wordt Acker, vooral een exponent van de New Yorkse literaire wereld van de jaren zeventig en tachtig, vandaag opeens gelezen door een groter, internationaal publiek? Ackers spectaculaire leven – ze was opgeleid als classicus, werd aangeklaagd voor plagiaat, en verdiende haar geld met sekswerk en performancekunst – en haar literaire werk waren innig met elkaar verbonden en verlokken nu duidelijk een nieuwe generatie lezers.
afbeeldingen: de uitgave van Great Expectations in 2018 vs. 1983
Ondergewaardeerd in de academische wereld
Ondanks de groeiende interesse in Kathy Ackers werk is er in academische literatuur nog nauwelijks aandacht besteed aan haar teksten. Dat is misschien te wijten aan haar radicale omgang met de literaire canon: voor Acker bestond er geen hiërarchie in genres en in haar werk verenigde ze hoge en lage cultuur, fictie en biografie, theorie en pornografie. Plagiaat bleek een passende methode voor Acker om zich te verhouden tot de mannelijke canon. Om zichzelf een stem te kunnen geven moest ze gebruik maken van alle mannen die haar voorgingen. Ze schrijft in haar roman Don Quixote: which was a dream: “Being born into and part of a male world, she had no speech of her own. All she could do was read male texts that weren’t hers”. Kathy Ackers werk heeft echter veel meer te bieden dan een feministische kritiek op de mannelijke canon. Haar teksten zouden door de academische literatuurwetenschap beschouwd moeten worden als een belangrijke bijdrage aan de uitgebreide traditie van experimentele literatuur, waar bijvoorbeeld bekende namen als Ezra Pound, T.S. Eliot, William S. Burroughs en Jorge Luis Borges wel toe behoren.
Het belang van pornografie interpreteren
Je zou kunnen stellen dat Kathy Acker haar populariteit van vandaag te danken heeft aan het feit dat ze een voorloper van het soort feminisme was dat vandaag belangrijk is geworden: een feminisme dat een binaire genderopvatting in vraag stelt. Dat doet Acker door met de verwachtingen van de lezer over gender te spelen. Ackers werk is tegelijkertijd ook sex-positive,het uiten van seksuele verlangens is in Kathy Ackers werk essentieel en vaak erg expliciet – ‘Janey is going to kill Johnny if he doesn’t give her his cock instanteously’ – ongezien in hoogstaande literatuur. Het uiten van een niet-normatieve seksualiteit is een van de meest radicale kanten van Kathy Ackers literaire experimenten, experimenten die vaak de vorm krijgen van literaire pornografie. Onder vrouwen bestaat er al lang ontevredenheid over de representatie van vrouwelijke seksualiteit in literaire (en visuele) pornografie. Dat is nog steeds het geval. Maar gelukkig is er het werk van Acker, die met haar experimentele teksten een alternatieve producent van pornografie is. Acker doorbreekt de normen van pornografie door het verlangen van de vrouw centraal stellen en de genderidentiteiten van de personages voor te stellen als veranderlijk.
De academische literatuurwetenschap lijkt zich niet teveel te willen bezighouden met erotica en pornografie. Deze genres worden nog vaak gezien als oninteressant voor de literatuurwetenschap, ze hebben geen literatuurwetenschappelijke betekenis en zijn zelfs geen literaire interpretatie waardig. Kathy Ackers detectiveroman Rip-off Red, Girl Detectiveis een interessant tegenvoorbeeld. Deze roman is ronduit pornografisch en tegelijkertijd uiterst interessant materiaal voor literatuurwetenschappers. In mijn thesis Kathy Acker’s City: the Politics of Gender and Space laat ik zien hoe het interpreteren van pornografie wel degelijk interessante en nuttige observaties kan opleveren over het functioneren van de publieke ruimte in de stad en in het geval van Kathy Acker, de rol die gender speelt in de beleving van publieke ruimte (voornamelijk de beleving van vrouwen). Het geval van Ackers detectiveroman is interessant omdat zowel het genre van de detective als die van pornografie haar een vrijheid lijkt te geven om de stad op een nieuwe manier te betreden – te reclaimen, zou je kunnen zeggen. Ackers detective is soms mannelijk, soms vrouwelijk, maar nooit bang om in donkere steegjes rond te sluipen, ’s nachts alleen op onderzoek uit te gaan om aan haar onderzoek te werken of simpelweg om iemand op te pikken voor seks.
Seksualiteit in de publieke ruimte
In mijn thesis onderzoek ik dus het belang van fictionele ruimtes en de stad in het werk van Kathy Acker. De stad die uiteindelijk naar voren komt in Ackers werk is allereerst een ruimte die door gender bepaald wordt: de vrouwelijke personages kunnen niet simpelweg de stad observeren en beschrijven. Toch weet Kathy Acker conventionele de manier waarop we de openbare ruimte begrijpen en gebruiken te ondermijnen. Een van de belangrijkste manieren waarop ze dit doet is – alweer – door het accentueren van seksualiteit in de publieke ruimte. – Historisch gezien is mannen hun seksualiteit in de publieke ruimte niet op dezelfde manier ontzegd geweest, denk aan de man als voyeuristische observeerder of de tippelende prostituées die vaak het object van de mannelijke blik zijn geweest in literatuur. Door haar personages op straat hun verlangens te laten uiten en bevredigen zorgt Acker stelt ons begrip van het onderscheid tussen privé en publiek in vraag– seks hoort immers plaats te vinden in de slaapkamer, niet op straat. Kathy Ackers plaatsing van vrouwelijke seksualiteit in de publieke ruimte moet daarom beschouwd worden als een radicaal andere voorstelling van hoe de stad functioneert en misschien zelf als een potentieel utopische voorstelling van de mogelijkheden die stedelijke ruimtes bieden.
Aandacht voor de beleving van de stad legt bloot welke mogelijkheden en beperkingen besloten liggen in de publieke ruimte. Mijn thesis laat allereerst het belang zien van Kathy Ackers werk voor feminisme en literatuurwetenschap vandaag. Mijn analyse van de stad in literatuur laat zien hoe belangrijk fysieke ruimtes zijn voor het ontwikkelen van de identiteit en keuzes van de verteller. Het utopische potentieel van Kathy Ackers werk tenslotte, ligt volgens mij in de absolute weigering van Acker om zich als vrouw te laten onderdrukken door de beperkingen die vrouwen worden opgelegd in de publieke ruimte. Door middel van haar dappere uitingen van seksualiteit en lust voor avontuur maakt Kathy Acker het mogelijk voor de lezer om zich de held van de grote literatuur voor te stellen als een jonge vrouw die onbevreesd door de stad sluipt.
